Η μελέτη των ειδών της άγριας πανίδας προσφέρει πολλές συγκινήσεις στους ερευνητές καθώς ανακαλύπτουν συνεχώς καινούρια πράγματα που αφορούν την βιολογία και τις συνήθειές τους. Ένα από τα πιο καλά μελετημένα είδη αλλά συγχρόνως το πιο μυστηριώδες είναι η Μπεκάτσα (Scolopax rusticola) η οποία αποτελεί ερευνητική πρόκληση για πολλούς επιστήμονες ανά τον κόσμο. Κάνοντας λοιπόν μια ανασκόπηση στην βιβλιογραφία που αφορά την Μπεκάτσα, ανακαλύπτει κανείς εντυπωσιακά στοιχεία που πραγματικά ποτέ δεν φανταζόταν ότι μπορούν να συμβαίνουν. Παρακάτω παραθέτουμε ορισμένα από αυτά τα στοιχεία, που μπορεί να φανούν χρήσιμα σε πολλούς κυνηγούς που ενδιαφέρονται για το συναρπαστικό κυνήγι αυτού του υπέροχου θηράματος.
ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ
Η Μπεκάτσα (Scolopax sp.) ανήκει στην οικογένεια των Σκολοπακίδων, όπου έχουν αναγνωριστεί έξη είδη, τα οποία είναι: Scolopax rusticola (Ευρώπη), Scolopax mira (Ιαπωνία), Scolopax saturata (Ινδονησία, Νέα Γουινέα), Scolopax celebensis, Scolopax rochussenii, Scolopax minor (Αμερική) και πρόσφατα στις Φιλιππίνες βρέθηκε και η Scolopax bukidnonsi.
ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ -ΚΑΡΠΩΣΗ – ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ
Η μπεκάτσα παρατηρείται σε όλες τις χώρες της Ευρώπης ενώ υπολογίζεται ότι το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού υπάρχει στην ήπειρό μας. Οι κυριότερες περιοχές αναπαραγωγής είναι οι χώρες της Βαλτικής, η Σκανδιναβία και η κεντρική Ευρώπη. Υπολογίζεται ότι το 90% των ζευγαριών αναπαράγονται στην Ρωσία, Λευκορωσία και στην Σκανδιναβία. Συνολικά πάνω από 1.800.000 (μέχρι 6.600.000) ζευγάρια εκτιμάται ότι αναπαράγονται κάθε χρόνο χωρίς να υπάρχουν αυξομειώσεις στους αριθμούς τους. Ωστόσο υπάρχει η άποψη ότι στην Ρωσία η μείωση των ζευγαριών είναι δραματική τα τελευταία χρόνια, χωρίς όμως να υπάρχουν αξιόπιστα και τεκμηριωμένα στοιχεία. Γενικά επικρατεί η άποψη ότι η μπεκάτσα δεν παρουσιάζει μειούμενη πληθυσμιακή τάση, αλλά σταθερή, χωρίς όμως να δείχνει σημάδια ανάκαμψης. Σύμφωνα με στοιχεία του Birdlife International (Παγκόσμιος οργανισμός για την προστασία των πουλιών) και για την περίοδο 1995-2000, στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι αναπαράγονται 0-10 ζευγάρια, που είναι τα λιγότερα από όλες τις χώρες της Ευρώπης.
Η μπεκάτσα είναι από τα πιο σημαντικά θηραματικά είδη σε όλη την Ευρώπη. Κυνηγιέται παντού εκτός από την Σλοβενία, την Ολλανδία και σε ορισμένες περιοχές του Βελγίου. Οι Μεσογειακές χώρες καταλαμβάνουν την πρώτη θέση στον πίνακα των καρπώσεων ανά την Ευρώπη, με την Γαλλία να προηγείται κατέχοντας το 30-40% της συνολικής Ευρωπαϊκής κάρπωσης (Πίνακας 1). Ωστόσο είναι δύσκολο να εκτιμηθεί η επίδραση του κυνηγιού στον πληθυσμό της μπεκάτσας, η οποία όμως εξαρτάται από την κυνηγετική πίεση. Μελέτες, σε τοπικό όμως επίπεδο, έδειξαν ότι η κύρια αιτία θνησιμότητας κατά την περίοδο του χειμώνα είναι οι φυσικοί άρπαγες, όπως η αλεπού και το πετροκούναβο. Η αρπακτικότητα παρουσιάζεται κυρίως την νύχτα και σε ανοιχτά σημεία, όπως χωράφια, όπου η μπεκάτσα αναζητά σκουλήκια αλλά και την ημέρα στα σύνορα του δάσους με άλλου είδους βιότοπο (κρασπεδικοί βιότοποι) όπου εμφανίζονται οι περισσότεροι άρπαγες.
Βρέθηκε ότι ο μέσος όρος ζωής της μπεκάτσας είναι 1,25 χρόνια, που θεωρείται ιδιαίτερα χαμηλός σε σχέση με άλλα είδη πτηνών. Η ετήσια επιβίωση εξαρτάται κυρίως από την ένταση των καιρικών φαινομένων κατά την διάρκεια του χειμώνα. Επίσης η κυνηγετική πίεση που είναι ιδιαίτερα έντονη σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Γαλλία, επιδρά αρνητικά στην ετήσια επιβίωση.
ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ
Γεννάει 2-5 αυγά, διαστάσεων 4,4 x 3,4 εκ., αλλά στο 90% των περιπτώσεων 4, ενώγεννάει ένα αυγό κάθε 1,25 μέρες. Η εκκόλαψη κρατάει περίπου 22 μέρες ενώ μπορεί να φτάσει μέχρι και τις 24 μέρες. Ο μέσος όρος νεοσσών που επιζεί είναι 1,8 ανά ζεύγος. Γεννάει κυρίως στο τέλος του Μάρτη, όμως η ημερομηνία έναρξης εναπόθεσης των αυγών εξαρτάται από τις θερμοκρασίες που επικρατούν. Η ολοκλήρωση του φτερώματος γίνεται σε 15-20 μέρες και οι νεοσσοί μπορούν τότε να πετάξουν.
Πολλοί είναι και οι άρπαγες των αυγών, με βασικότερους την κίσσα, το κοράκι, τον σκαντζόχοιρο, τον αγριόχοιρο και την αλεπού. Σε περίπτωση απώλειας των αυγών η μπεκάτσα μπορεί να ξαναγεννήσει, αλλά μόνο μια φορά.
Χαρακτηριστικές είναι οι πτήσεις των αρσενικών (roding) κατά την διάρκεια του ζευγαρώματος. Στο ξημέρωμα και στην δύση του ηλίου, τα αρσενικά κάνουν πτήσεις επίδειξης πάνω από τα δέντρα με στόχο την αναζήτηση και προσέλκυση του θηλυκού. Αυτές οι πτήσεις (2-5 κάθε νύχτα) διαρκούν 20 λεπτά και στην διάρκεια αυτών,το αρσενικό αναπαράγει χαρακτηριστικούς ήχους-καλέσματα. Η καταμέτρηση αυτών των ήχων στο εξωτερικό (π.χ. Μεγ. Βρετανία, Γαλλία) αποτελεί ενδεδειγμένη μέθοδος απογραφής των αναπαραγόμενων ζευγαριών.
Το αρσενικό μπορεί να ζευγαρώσει με περισσότερα από ένα θηλυκό σε κάθε αναπαραγωγική περίοδο. Το ζευγάρωμα διαρκεί 3-4 μέρες, διάστημα κατά το οποία το αρσενικό δεν κάνει πτήσεις επίδειξης, αλλά ακολουθεί από κοντά το θηλυκό. Η αρσενική μπεκάτσα μπορεί να ζευγαρώσει σε ηλικία 12 μηνών, καθώς έχουν πλήρως αναπτυχθεί τα σεξουαλικά της όργανα. Συνήθως όμως λόγω του ανταγωνισμού για την προσέλκυση του θηλυκού, επικρατούν οι μεγαλύτερες σε ηλικία αρσενικές μπεκάτσες. Σύμφωνα με δακτυλιώσεις που έχουν γίνει παλιότερα, προκύπτει ότι τα αρσενικά επιστρέφουν στους ίδιους χώρους αναπαραγωγής κάθε έτος.
ΣΩΜΑΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Το ράμφος της έχει μήκος 6,7-8,0 εκ. και το συνολικό μήκος της (μαζί με το ράμφος) είναι 33-38 εκ. Το άνοιγμα των φτερούγων φτάνει τα 55-65 εκ. Το μέσο βάρος της είναι 280 γρ. με τα αρσενικά να είναι πολύ μεγαλύτερα από τα θηλυκά. Ο διαχωρισμός των φύλων είναι ιδιαίτερα δύσκολος να πραγματοποιηθεί, ακόμα και με το ίδιο το πουλί στα χέρια μας. Επικρατούσε η άποψη ότι το αρσενικό έχει μικρότερο ράμφος και μεγαλύτερη ουρά από το θηλυκό, αλλά η άποψη αυτή είναι πολύ γενική και αόριστη και δεν αποτελεί αξιόπιστη μέθοδος διαχωρισμού των φύλων. Επίσης υπάρχει μαθηματικός τύπος όπου χρησιμοποιώντας το μήκος του ράμφους και του κεντρικού φτερού της ουράς μπορεί να αναγνωριστεί το φύλο, αλλά ο τύπος αυτός έχει μεγάλο σφάλμα, περίπου 30%, με αποτέλεσμα να μην χρησιμοποιείται.
Ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της μπεκάτσας είναι η μορφή του κρανίου της, που είναι μοναδική από όλα τα πουλιά. Τα μάτια της και ο εγκέφαλος είναι τοποθετημένα στο πίσω μέρος του κεφαλιού ενώ τα αυτιά της βρίσκονται στην βάση του ράμφους και μπροστά από τα μάτια (Σχήμα 1.) εξυπηρετώντας έτσι την ανεύρεση σκουληκιών στο έδαφος με την ακοή, η οποία είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη. Με λίγα λόγια, η αναζήτηση της τροφής γίνεται με την ακοή και όχι με την όραση, καθώς η θέση των ματιών δεν της επιτρέπει να βλέπει την άκρη του ράμφους της. Μπορεί όμως και βλέπει σε όλο το ημισφαίριο πάνω από το κεφάλι της, κάτι το οποίο είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για την αποφυγή των αρπακτικών πτηνών. Επίσης, στην άκρη του ράμφους απολήγουν μερικά εξαιρετικά ευαίσθητα νεύρα, ικανά να αντιλαμβάνονται τα ηχητικά κύματα εντός του εδάφους.
των Απόστολου Τσιομπανούδη Δασοπόνου και Πέτρου Πλατή Δασολόγου,Θηραματολόγου
από την έντυπη έκδοση της ΣΤ’ΚΟΜΑΘ “Παν-ΘΗΡΑΣ / Τα πάντα περί θήρας”
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Hoodless A. (1995) Studies of West Palearctic Birds: Eurasian Woodcock Scolopax rusticola. British Birds, 88: 578-592., Hoodless A. and Coulson J. (1998) Breeding biology of the Woodcock Scolopax rusticola in Britain. Bird Study, 45: 195-204.,Hoodless A., Inglis J., Doucet J-P. and Aebischer N. (2008) Vocal individuality in the roding calls of Woodcock Scolopax rusticola and their use to validate a survey method. Ibis, 150: 80-89.,Lutz M. and Jensen F.P. (2005) European Union Management Plan for Woodcock Scolopax rusticola 2006-2009.,European Commission (www.woodcockireland.com).
