Μελετη των μεταναστευτικων Β’

1,2K

 

ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΟΥΛΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΗ ΝΟΤΙΑ ΟΥΚΡΑΝΙΑ

Πρόγραμμα χρηματοδοτούμενο από τη Γεν. Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας στο πλαίσιο της συνεργασίας Ελλάδας – Ουκρανίας για κοινά ερευνητικά και τεχνολογικά προγράμματα . Μέρος Β’. Το πρώτο μέρος της έρευνας εδώ.

 

3. Αποτελέσματα

3.1. Δεδομένα μετανάστευσης ανά τοποθεσία Φιδονήσι – Απρίλιος 2007

Το Φιδονήσι βρίσκεται 34 χλμ. από την κοντινότερη ξηρά στις εκβολές του Δούναβη, απέναντι και ανατολικά της πολής Sulina, ανοιχτά στη Μαύρη Θάλασσα (Εικ. 3.1). Προς το βορρά η στεριά βρίσκεται σε απόσταση 60 χλμ. Το νησί είναι τετράγωνο με έκταση 20,5 εκτάρια, μέγιστο ύψος 41 μ. και μέγιστο μήκος 650 μ.

 

Κριμαία

Η φθινοπωρινή μετανάστευση των πουλιών (ορτύκια, ορτυκομάνες, μπεκάτσες) στην Κριμαία είναι η πιο μαζική στην Ευρώπη λόγω της γεωγραφικής θέσης της. Εδώ συσσωρεύονται τα πουλιά, όπως και στο ακρωτήριο Ταίναρο της Πελοποννήσου, για να ξεκουραστούν πριν να διασχίσουν τη Μαύρη Θάλασσα που αποτελεί εμπόδιο για τη μετανάστευση έστω και στο πιο στενό σημείο της (270 χλμ.) μέχρι τη Σαμψούντα του Πόντου.
Ο πρωτοποριακός σταθμός δακτυλίωσης που στήθηκε στο οροπέδιο του Αη Πέτρη σε υψόμετρο 1250 μ. πάνω από την πόλη της Γιάλτας περιλαμβάνει μια μεγάλη έκταση 1 εκταρίου φραγμένου περιμετρικά με δίχτυα 500 m2 σε ύψος 4-5 μέτρων, με μαγνητόφωνα-κράχτες στο κέντρο του (Εικ. 3.1.). Τρεις ώρες πριν να ξημερώσει, 3.00-6.00 π.μ., προσελκύουμε τα μεταναστευτικά πουλιά, κυρίως ορτυκομάνες και ορτύκια, που προσγειώνονται και κάθονται δίπλα στα μεγάφωνα, και με τη δική μας όχληση πετούν και εγκλωβίζονται στα δίχτυα. Με αυτόν τον τρόπο ερευνήθηκε η νυχτερινή μετανάστευση και θεωρήθηκε ότι ο αριθμός των πουλιών που πιάνονταν στα δίχτυα είναι αντίστοιχος με την ένταση της νυχτερινής μετανάστευσης.
Τα αποτελέσματα τριών ετών μετανάστευσης στην Κριμαία φαίνονται στον πίνακα 3.2. Ταυτόχρονα, τα μετεωρολογικά δεδομένα λήφθηκαν από τον μετεωρολογικό σταθμό του Αη Πέτρη και συνδυάστηκαν με τη δυναμικότητα της μετανάστευσης.
Από τις δακτυλιώσεις στην Κριμαία το Σεπτέμβριο 2007, υπήρξαν τρεις επανευρέσεις από ορτύκια. Το πρώτο δακτυλιώθηκε στις 8.9.2007 και με κυκλώνα και δυνατό αέρα μεταφέρθηκε στον Καύκασο σε 7 ημέρες.
Το δεύτερο δακτυλιώθηκε στις 2.9.2007 και βρέθηκε σε 30 ημέρες στη Λάρνακα, στην ανατολική Κύπρο. Αυτό μας δείχνει ότι τα ορτύκια διασχίζουν την Τουρκία από την Γιάλτα προς την Κύπρο, μια απόσταση 1080 χλμ., σε 30 ημέρες με μέση ταχύτητα 36 χλμ./ημέρα.
Το τρίτο δακτυλιώθηκε στις 9.9.2007 και σε μια νύχτα διέσχισε τη Μαύρη Θάλασσα καθώς βρέθηκε την επόμενη ημέρα στην περιοχή μεταξύ Σαμψούντας και Σινώπης.
Περίπου τις ίδιες ημερομηνίες, στις αρχές Οκτωβρίου, τα ορτύκια περνούν από την Πελοπόννησο. Ουσιαστικά η μετανάστευση γίνεται τη νύχτα όπου τα ορτύκια διανύουν 300 χλμ. πάνω από τη Μαύρη Θάλασσα. Επομένως μπορούν να διασχίσουν την απόσταση των 1100 χλμ. μόνο σε 3-4 νύχτες. Τις άλλες 26 ημέρες κάθονται στο έδαφος για να ξεκουραστούν και να τραφούν.

Στροφάδια

Τα νησιά Στροφάδια ή Στροφάδες βρίσκονται στο νότιο Ιόνιο πέλαγος και αποτελούν έναν σημαντικό τόπο ενδιάμεσης στάσης των πουλιών που μεταναστεύουν την άνοιξη, ειδικά το Μάρτιο και τον Απρίλιο (Εικ. 3.2.). Είναι η πρώτη ξηρά που συναντούν μετά από 480 χλμ. ασταμάτητης πτήσης πάνω από τη Μεσόγειο, προερχόμενα από τη Βόρεια Αφρική. Ένας μεγάλος αριθμός αυτών των πουλιών διασχίζουν τη Σαχάρα και σχεδόν αμέσως μετά τη Μεσόγειο, φτάνοντας στα Στροφάδια σχεδόν εξαντλημένα και πεινασμένα. Τα φαινόμενα αυτά είναι ακόμα πιο έντονα όταν οι καιρικές συνθήκες πάνω από τη Μεσόγειο είναι ιδιαίτερα δυσμενείς (βροχή και δυνατοί βόρειοι άνεμοι) (Schogolev & Dimaki, 1996).

Εικ. 3.2. Χάρτης της δυτικής Ελλάδας με τις περιοχές μελέτης.

Τα νησιά αποτελούνται από δύο νησίδες συνολικής έκτασης 553 ha και βρίσκονται 80 χλμ. νότια της Ζακύνθου.
Τα νησιά μελετήθηκαν με τη μέθοδο των δακτυλιώσεων. Από 12 έως 27 Απριλίου δακτυλιώθηκαν 2377 άτομα χρησιμοποιώντας 250 m2 διχτυών. Ο μέσος όρος σύλληψης ήταν 0,6 πουλιά ανά ημέρα ανά 1 m2 διχτυού με μέγιστο 1,2 πουλιά/ημ/m2. Οι μεγαλύτεροι πληθυσμοί παρατηρήθηκαν στα είδη Sylvia communis, Luscinia megarhynchos, Acrocephalus schoenobaenus, Sylvia cantillans, Lanius senator, Sylvia borin και Jynx torquila (Schogolev & Dimaki, 1996). Στο νησί προσγειώνονταν πουλιά πολύ αδύνατα (Luscinia, Ficedula) ή με πολύ λίπος (Acrocephalus schoenobaenus).
Οι ρυθμοί και τα κύματα της μετανάστευσης συγκρίθηκαν με την κατάσταση των βαρομετρικών συστημάτων όπως προέκυψε απόμετεωρολογικούς χάρτες. Οι ημέρες της έντονης μετανάστευσης (συλλήψεις 200-300 πουλιών ημερησίως) ήταν συνδεδεμένες με τις περιφερειακές ελαχιστοδιαβαθμισμένες χαμηλών και υψηλών βαρομετρικών συστημάτων και με συνοριακές περιοχές κυκλώνων-αντικυκλώνων με ομαλές ατμοσφαιρικές συνθήκες, μέτριους ανέμους με κατεύθυνση ίδια με την κατεύθυνση πτήσης, όπως και σε συνθήκες πριν το πέρασμα ψυχρού μετώπου που «ρουφάνε» τα μεταναστευτικά πουλιά μέσα στην περιοχή τους.

Αντιθέτως, τις ημερομηνίες όπου δεν παρατηρήθηκε έντονη μετανάστευση, σε αυτή την περιοχή υπήρχαν επίκεντρα υψηλών βαρομετρικών συστημάτων (αντικυκλώνες) και τα περάσματα ψυχρών ισχυρών μετώπων χαμηλών βαρομετρικών συστημάτων (κυκλώνες) με δυνατούς βορειοδυτικούς ανέμους, αντίθετους με την κατεύθυνση πτήσης.
Ένα σημαντικό στοιχείο που πρέπει να σημειωθεί είναι ότι 1-2 ημέρες πριν την έλευση των ψυχρών μετώπων παρατηρήθηκε έντονη μετανάστευση. Επομένως τα χαμηλά μέτωπα ευνοούν τη μετανάστευση των πουλιών.
Εάν μελετήσουμε την επίδραση καθενός καιρικού φαινομένου ξεχωριστά (άνεμος, θερμοκρασία, βαρομετρική πίεση κλπ.) δεν προκύπτει σαφές συμπέρασμα για τις επιδράσεις του καιρού πάνω στη μετανάστευση. Αντίθετα, αυτό που παίζει σημαντικότερο ρόλο είναι η συνολική κατάσταση του καιρού.
Το συμπέρασμα της σύγκρισης ήταν ότι η έντονη μετανάστευση γίνεται συγχρόνως με τα περάσματα από τα δυτικά προς τα ανατολικά, του χαμηλού βαρομετρικού της Μεσογείου, στους κατάλληλους περιφερειακούς τομείς με ομαλές καιρικές συνθήκες. Αντιθέτως η μετανάστευση εμποδίζεται στους τομείς του χαμηλού ψυχρού μετώπου όπου επικρατούν σφοδρές καιρικές συνθήκες. Επίσης εμποδίζεται από τα αργά κινούμενα επίκεντρα υψηλών βαρομετρικών συστημάτων. Έτσι φαίνεται ότι τα δυναμικά χαμηλά βαρομετρικά συστήματα παίζουν τον πιο σημαντικό ρόλο στη μετανάστευση των πουλιών στην ανατολική Μεσόγειο.

Δυτική Ελλάδα

Η μετανάστευση των πουλιών στις ηπειρωτικές περιοχές εκδηλώνεται με μεγαλύτερη ασάφεια απ’ ότι στα νησιά και πραγματοποιείται πολύ διάσπαρτα. Παρόλ’ αυτά υπάρχουν στην ηπειρωτική χώρα παραλιακές περιοχές όπου μπορεί να παρατηρηθεί έντονη μετανάστευση πουλιών. Στην Ελλάδα, τέτοιες κατάλληλες περιοχές είναι μια σειρά από υγρότοπους που βρίσκονται στις δυτικές ακτές όπως η λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού και το δέλτα του Καλαμά κοντά στην Ηγουμενίτσα. Σε αυτές τις περιοχές παρατηρείται μεγάλη συγκέντρωση πουλιών κατά τη μεταναστευτική περίοδο. Οι συστηματικές, σχεδόν καθημερινές μετρήσεις και παρατηρήσεις πουλιών σε αυτά τα σημεία μπορούν να μας δείξουν τους ρυθμούς μετανάστευσης ορισμένων ειδών που απαντούνται σε αυτές τις περιοχές, χωρίς όμως να μπορούμε να γνωρίζουμε τη συγκεκριμένη ώρα και ημέρα της μετανάστευσης. Οι πληροφορίες γι’ αυτές τις περιοχές συγκεντρώθηκαν στους πίνακες 3.3, 3.4 και 3.5, όπως και στα κείμενα που αφορούν τα συγκεκριμένα είδη.

 

3.2. Δεδομένα μετανάστευσης ανά είδος

Tachybaptus ruficollis – νανοβουτηχτάρι

Στη νότια Ουκρανία βρέθηκε την άνοιξη του 2006, η γρίπη των πτηνών H5N1 στο σπάνιο αυτό είδος (30 άτομα). Ο μεγαλύτερος πληθυσμός (550) που διαχειμάζει στην Ελλάδα παρατηρήθηκε από τις αρχές του Νοεμβρίου στη λιμνοθάλασσα Αιτωλικού δίπλα στη θάλασσα, στο σημείο όπου βγαίνουν τα αντλούμενα γλυκά νερά και δίπλα σε ασφαλτόδρομο. Στο Δέλτα Καλαμά παρατηρήθηκαν 23 άτομα τον Ιανουάριο του 2007. Στο Σχινιά διαχειμάζουν μέχρι 30 άτομα.

Phalacrocorax carbo – κορμοράνος

Τον Απρίλιο 2006 ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά ο ιός της γρίπης των πτηνών H5N1 σε 5 άτομα του είδους αυτού. Τα άτομα αυτά ανήκαν σε αποικία 300 ζευγαριών που ζούσε σε αμμώδη νησίδα της λιμνοθάλασσας Sivash της βορειοδυτικής Κριμαίας, δίπλα στην Αζοφική θάλασσα. Ήταν παράξενο ότι στη μεγαλύτερη αποικία κορμοράνων της Ευρώπης (4500 φωλιές) που βρίσκοντανμόλις 3 χλμ. από την παραπάνω αποικία, δεν ανακαλύφθηκε η γρίπη, παρόλο που υπήρχαν παντού εκατοντάδες νεκρά από άγνωστη αιτία πουλιά, και το 65% των φωλιών της αποικίας ήταν εγκαταλειμμένες. Το καλοκαίρι του 2005 δεν παρατηρήθηκε εδώ θνησιμότητα κορμοράνων. Οι έρευνες σε παρόμοια αποικία 4600 φωλιών κορμοράνων στην παραθαλάσσια αμμώδη λουρονησίδα της Tendra (νησιά Orlov – Berezan), στις 3 Αυγούστου, επίσης δεν αποκάλυψαν θνησιμότητα πουλιών, ούτε και στις αποικίες του Δνείστερου (2500 φωλιές) και του Δούναβη (5000 φωλιές). Όμως τα δεδομένα δακτυλίωσης δείχνουν ότι τα νεαρά πουλιά από το Sivash έρχονται στο δέλτα του Δνείστερου το φθινόπωρο ενώ υπάρχει δυτική και νοτιοδυτική κατεύθυνση μετανάστευσης αυτού του είδους. Οι κορμοράνοι από την Αζοφική θάλασσα (βορειοδυτικές παραλίες) επανευρέθηκαν το χειμώνα στο Ισραήλ.
Σε γενικές γραμμές πρέπει να πούμε ότι ο πληθυσμός των κορμοράνων στη νότια Ουκρανία αυξήθηκε σημαντικά, 6-8 φορές, τις δεκαετίες ’80-’90 ενώ τώρα αποτελείται από 40000 ζευγάρια. Αυτό έγινε λόγω ανθρώπινων δραστηριοτήτων, ιδιαίτερα λόγω της ανάπτυξης στην περιοχή, ιχθυοτροφείων με κυπρίνους, που διευκόλυναν τη λήψη τροφής κατά την κρίσιμη καλοκαιρινή περίοδο. Από την άλλη πλευρά, η εκδίωξη από τα δέντρα, των αποικιών των κορμοράνων στο δέλτα του Δνείπερου από τους ψαράδες στα μέσα της δεκαετίας του ’80, ανάγκασε τα πουλιά αυτά να καταφύγουν σε ασυνήθιστα ενδιαιτήματα, φωλιάζοντας σε παραθαλάσσιες επίπεδες αμμώδεις νησίδες και χτίζοντας ψηλές φωλιές στο έδαφος, τη μία δίπλα στην άλλη. Επίσης πραγματοποιήθηκε αλλαγή διατροφής, από ψάρια γλυκού νερού στα θαλασσινά Gobius. Σε μια 15ετία, ο κορμοράνος εμφανίστηκε και ίδρυσε τεράστιες παραθαλάσσιες αποικίες στη βόρεια Κριμαία και την Αζοφική θάλασσα, σε 15 καινούργια σημεία που αποτελούνται από 300-4500 και μέχρι 12000 φωλιές το καθένα. Τα αποθέματα των ψαριών καταβροχθίζονται από τους κορμοράνους. Ταυτόχρονα, όλα αυτά τα σμήνη των κορμοράνων άρχισαν να παρουσιάζονται στη βόρεια Ελλάδα για διαχείμαση (Έβρος 1500, Πόρτο-Λάγος 3000, δέλτα Καλαμά 400, λίμνη Αμφιλοχίας 250, δέλτα Αχελώου 2600, λίμνη Ιωαννίνων 250). Σε ορισμένα σημεία της Κερκίνης (800) και το δέλτα του Έβρου (300) άρχισαν να ιδρύονται καινούργιες αποικίες με αποτέλεσμα την περαιτέρω ενίσχυση των πληθυσμών των κορμοράνων στη Μαύρη Θάλασσα.
Γενικά η Ελλάδα είναι τόπος διαχείμασης πολλών ευρωπαϊκών πληθυσμών κορμοράνων από τη Φινλανδία, τη Γερμανία, τη Δανία, την Εσθονία, την Ουγγαρία, την Κροατία, την Πολωνία, το δέλτα του Δούναβη στη Ρουμανία προς το δέλτα Έβρου (προσωπική δακτυλίωση) και από τη Ρωσία (Αγία Πετρούπολη). Από την αποικία στη βόρεια Κριμαία (Portovoe) βρέθηκαν νεαροί κορμοράνοι στη Μυτιλήνη και την Κερκίνη (3 άτομα), στη Χρυσούπολη, στο δέλτα του Νέστου, στο Πόρτο-Λάγος και στην Κομοτηνή. Από το δέλτα του Δνείστερου βρέθηκαν στη Μυτιλήνη (20/03) και από τις εκβολές του Δνείπερου στο δέλτα του Αχελώου (ένα 3χρόνο άτομο). Από τις αποικίες των βορείων παραλίων της Αζοφικής θάλασσας της Ουκρανίας βρέθηκαν στην Κερκίνη και τον Έβρο, από το Δούναβη της Μολδαβίας στην Ξάνθη και από την παραθαλάσσια αποικία του Skadovsk της νότιας Ουκρανίας στον Έβρο. Επίσης βρέθηκαν κορμοράνοι το χειμώνα, από τη Σουηδία στο δέλτα του Καλαμά, τον Αμβρακικό και το Μεσολόγγι (Ακριώτης & Χανδρινός 2004).
Η Ελλάδα, λόγω ήπιων κλιματικών συνθηκών, είναι χειμερινό καταφύγιο για τους όλο και αυξανόμενους τα τελευταία 20 χρόνια πληθυσμούς κορμοράνων που έρχονται σχεδόν από όλη την Ευρώπη. Αυτή η συγκέντρωση πληθυσμών απ’ όλη την Ευρώπη συνεισφέρει στη μετάδοση και εξάπλωση της γρίπης και διάφορων άλλων ασθενειών που εμφανίστηκαν στους κορμοράνους της βορειοανατολικής Κριμαίας την άνοιξη του 2006. Επίσης στις 5 Μαρτίου 2006, ένας κορμοράνος και δύο κύκνοι βρέθηκαν με γρίπη των πτηνών στην
Ξερολίμνη του Πόρτο-Λάγος. Στο Πόρτο-Λάγος παραδοσιακά ξεχειμωνιάζουν οι νεαροί κορμοράνοι από τη βόρεια Κριμαία (δεδομένα δακτυλίωσης από τα νησιά Saribulat – επανεύρεση του 1981). Επίσης οι κύκνοι αλλάζουν το φτέρωμά τους στη βόρεια Κριμαία όλο το καλοκαίρι. Είναι πολύ πιθανό να μεταδίδεται η ασθένεια της γρίπης μεταξύ διάφορων ειδών, από τους κύκνους στους κορμοράνους και αντίστροφα! Έτσι στη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου ξεχειμωνιάζουν όλοι μαζί οι κορμοράνοι από τη Φινλανδία, τη Γερμανία, τη Δανία, την Ουγγαρία, την Κροατία, την Ουκρανία (δέλτα Δνείπερου) και τη Σουηδία.

Cygnus olor – κύκνος

Σε αυτό το είδος που διαχειμάζει εδώ το χειμώνα, το 2006 ανακαλύφθηκε η γρίπη των πτηνών σε 31 δείγματα από τη βόρεια Ελλάδα. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι μία φορά στα 10 χρόνια στη Μαύρη Θάλασσα παρατηρούνται πολύ δριμείς χειμώνες (-8ο μέση θερμοκρασία χειμώνα), όπως το 2006, το 1985 και το 1969, και οι κύκνοι, παρ’ όλο που όλα γύρω τους παγώνουν για 50-60 μέρες, κάθονται στην περιοχή με πείσμα μέχρι να αδυνατίσουν εντελώς από τη νηστεία. Σε αυτές τις συνθήκες οι κύκνοι είναι πολύ ευάλωτοι σε όλες τις ασθένειες. Και ως αποτέλεσμα, σε δριμείς χειμώνες πεθαίνουν το 70-90% του συνολικού πληθυσμού κύκνων της νότιας Ουκρανίας που είναι 3500-6000 άτομα. Αυτό το φαινόμενο παρατηρείται μόνο στους κύκνους, ως είδος που δεν θέλει να μεταναστεύσει το χειμώνα παρ’ όλες τις πολύ σφοδρές συνθήκες επιβίωσης.’
Το χειμώνα του 2006, στις αρχές Φεβρουαρίου, στο δέλτα του Έβρου παρατηρήθηκε για πρώτη φορά ρεκόρ πληθυσμού κύκνων (12000) (Γ. Χανδρινός, προσ. επικ.), αντί για τις συνηθισμένες 2-3000. Η προέλευσή τους ήταν σίγουρα από τη βόρεια και κεντρική Ευρώπη, όπου υπάρχει πιο έντονο ένστικτο μετανάστευσης στους κύκνους, και όχι από τη Μαύρη Θάλασσα (Ουκρανία). Αυτό προκύπτει από τις μετρήσεις μας τον Απρίλιο-Μάιο στη Μαύρη Θάλασσα, στα δέλτα του Δούναβη, του Δνείστερου και του Δνείπερου, όπου μετρήθηκαν μόνο μέχρι 300 άτομα κύκνων, αντί για το συνηθισμένο σε ήπιους χειμώνες 3500-5000. Λογικά οι 12000 κύκνοι του Έβρου δεν ήρθανε στην Ουκρανία γιατί πήγαν πιο βόρεια στην Ευρώπη. Ίσως ο πληθυσμός των κύκνων της Ουκρανίας το χειμώνα του 2006 είχε θνησιμότητα ~95% και η αναπαραγωγή το Μάιο σχεδόν δεν πραγματοποιήθηκε λόγω αδυναμίας των πουλιών στην Ουκρανία. Η δακτυλίωση κύκνων στην Ουκρανία έδειξε ότι οι κύκνοι μεταναστεύουν μόνο για 400-500 χλμ. κατά μήκος της ακτής από τη δύση προς την ανατολή. Το χειμώνα μαζεύονται στο δέλτα του Δούναβη όπου επικρατούν πιο ήπιες συνθήκες και το καλοκαίρι μαζεύονται για αλλαγή φτερώματος στη νότια Κριμαία. Το χειμώνα στη νότια Ουκρανία ξεχειμωνιάζουν 7000 κύκνοι, που είναι μάλλον μόνιμοι κάτοικοι. Από τη δακτυλίωση με έγχρωμα δαχτυλίδια μάθαμε ότι οι κύκνοι της νότιας Ουκρανίας ζουν μέχρι και 28 χρόνια και βρίσκονται όλο το χρόνο στην περιοχή (ακτές βόρειων παραλίων της Μαύρης Θάλασσας). Πρέπει να σημειώσουμε ότι οι κύκνοι παρουσιάστηκαν στη Μαύρη Θάλασσα τη δεκαετία του ’60 ως αποτέλεσμα ανθρωπογενούς αύξησης της θερμοκρασίας της χειμωνιάτικης περιόδου, ενώ τις δεκαετίες ’70- ’80-’90 ο πληθυσμός του αυξήθηκε πολύ, σχεδόν κατά ~100 φορές. Ο μοναδικός περιοριστικός παράγοντας είναι ο δριμύς χειμώνας γι’ αυτό το είδος που δεν θέλει να μεταναστεύσει.
Εδώ μπορούμε να σημειώσουμε ότι ο ιός της γρίπης δεν μπορεί να διατηρηθεί στους μη-μεταναστευτικούς κύκνους της Μαύρης Θάλασσας λόγω της μεγάλης θνησιμότητάς τους στους δριμείς χειμώνες (2006) αλλά διατηρείται πολύ καλά στους μεταναστευτικούς κύκνους που προέρχονται μάλλον από την κεντρική Ευρώπη και που διαχειμάζουν στη βόρεια Ελλάδα. Στο Αιτωλικό διαχειμάζουν 25 κύκνοι ενώ στο δέλτα Καλαμά 16, χωρίς εμφανώς αυξημένη θνησιμότητα.

 

Anser albifrons – ασπρομέτωπη χήνα

Αυτή η αρκτική χήνα διαχειμάζει στις παράκτιες περιοχές της νότιας Ουκρανίας (νομός Οδησσού) (30000-40000 άτομα) και Κριμαίας (50000 άτομα), της Ρουμανίας (25000), Βουλγαρία (λίμνη Shabla, 10000) και ΒΑ Ελλάδας (δέλτα Έβρου, Νέστου) (3000). Ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες (to) και κατάστασης πάγου και χιονιού στο έδαφος και στα ύδατα που επηρεάζει την πρόσβαση στη διατροφή, γίνονται οι χειμερινές μετακινήσεις προς το νότο Ιανουάριο/Φεβρουάριο, ύστερα από τη μετανάστευση του είδους στο τέλος Οκτωβρίου/αρχές Νοεμβρίου. Η προέλευση των χηνών αυτών στην Ελλάδα είναι από τη χερσόνησο Taymyr της Ρωσίας στη Σιβηρία (n=2). Επίσης παρατηρείται μια αλλαγή του τόπου διαχείμασης της ασπρομέτωπης χήνας από τη Βρετανία και την Ολλανδία στην Ελλάδα τα τελευταία 2-3 χρόνια.
Από το 1990 έγιναν σημαντικές αλλαγές στους τόπους διαχείμασης αυτής της χήνας η οποία άρχισε πρωτοφανώς να διαχειμάζει μαζικά στη νότια Ουκρανία, όπου παλαιότερα δεν εμφανίζονταν καθόλου το χειμώνα. Αυτό μάλλον οφείλεται στις όλο και αυξανόμενες θερμοκρασίες του χειμώνα και γενικότερα τις αλλαγές του κλίματος στην Ευρώπη.
Aythya ferina – γκισάρι
Αυτό το είδος μεταναστεύει από την ανατολική Ευρώπη (Ρωσία, Ουκρανία) με κατεύθυνση ΝΔ-Δ (30000-50000 άτομα) μέσω ΝΔ Ουκρανίας (Δέλτα Δούναβη) στην παράκτια Ιταλία δίπλα στη Νάπολη και στις ορεινές λίμνες της Ελβετίας (Γενεύη, Λουκέρνη) όπου διαχειμάζει (n=12). Η προέλευση των γκισαριών που διαχειμάζουν στην Ελλάδα [Έβρος, Αμβρακικός (3000), Βιστωνίδα (1500)] είναι η νότιος Αζοφική Ρωσία [Krasnodar (n=3), νότια Ουράλια/Kurgan (n=2), Omsk (n=1), Tseliabinsk (n=1)] και από το Νοβοσιμπίρσκ της νότιας Σιβηρίας (n=1) μέχρι την Πρέσπα. Επίσης (n=6) υπάρχει αλλαγή τοποθεσίας μεταναστευτικής κατεύθυνσης και τόπου διαχείμασης από την Ελβετία (Λουκέρνη) στη βόρεια Ελλάδα [Έβρος, λίμνη Κορώνεια (n=4)] στα τελευταία 1-4 χρόνια, από τη νότιο Γαλλία στις λίμνες Πρέσπα και Βόλβη (n=2), και από την Ιταλία (Grosseto) στον Έβρο (n=1) (Ακριώτης & Χανδρινός 2004). Η αλλαγή αυτή γίνεται μάλλον λόγω των χειμωνιάτικων θερμοκρασιών και του περάσματος κυκλώνων. Ένας νεοσσός από τη Γαλλία (Sandrans, Ain) γεννημένος εκεί ήρθε την ίδια χρονιά να διαχειμάσει στην Πρέσπα. Αν στη νότιο Ουκρανία διαχειμάζουν 40000 άτομα, τους μέτριους χειμώνες φτάνουν στην Ελλάδα μόνο 6000 άτομα. Και οι δύο χώρες αυτές συσσωρεύουν το χειμώνα πληθυσμούς παπιών από πολύ μεγάλες περιοχές αραιού φωλιάσματος από Γαλλία μέχρι Σιβηρία (Νοβοσιμπίρσκ).
Mergus serrator – σκουφοπρίστης
Σπάνιο μεταναστευτικό πουλί για την Ελλάδα Ένα νεαρό άτομο που γεννήθηκε στη νότια Ουκρανία στον κόλπο Tendra βρέθηκε σε 2 χρόνια για διαχείμαση στη Λέσβο (αλυκές Καλλονής) και το άλλο ενήλικο από τη Φινλανδία την άνοιξη βρέθηκε στην Κεφαλονιά. Αυτό το βόρειο είδος πουλιού ίδρυσε την τελευταία 80ετία μια αποικία 300 ατόμων στη νότια Ουκρανία, στον κόλπο Tendra και αναπαράγεται με επιτυχία σε αυτές τις ασυνήθιστα θερμές κλιματικές συνθήκες.

Coturnix coturnix – ορτύκι

Τα ορτύκια παραδοσιακά μεταναστεύουν μαζικά στην Ελλάδα. Συγκεντρώνονται στη Θράκη (Κομοτηνή), στα νησιά του Αιγαίου (Λέσβο, Σύρο) και στο ακρωτήριο Ταίναρο. Στα Στροφάδια νησιά το μέγιστο παρατηρήθηκε στις 16 Απριλίου ενώ στη Στερεά Ελλάδα το μέγιστο ήταν στις 16 Σεπτεμβρίου 2003. Είναι δεδομένο από δακτυλιώσεις (n=5±2) ότι η κυκλοφορία ατμοσφαιρικών κυκλώνων στη Μεσόγειο ευνοεί το ανοιξιάτικό πέρασμα ορτυκιών από την Τυνησία (n=2) και την Ιταλία (n=7) (Απέννινα, Ανκόνα, Μπρίντιζι, Βερόνα) προς το πρόσθιο ανατολικό μέρος του κυκλώνα όπου δακτυλιώνονται τα ορτύκια. Στον επόμενο μισό-ένα χρόνο αυτά τα ίδια πουλιά μεταναστεύουν πια από την Ελλάδα (Αττική, Κέρκυρα, Θράκη και Φλώρινα) και τα υπόλοιπα Βαλκάνια, το φθινόπωρο (Σεπτέμβριο) με τα νότια ρεύματα του οπίσθιου μέρους του κυκλώνα. Τα πουλιά που παρατηρούνται την άνοιξη στην Τυνησία βρίσκονται στην Ελλάδα το φθινόπωρο. Επίσης υπάρχει σύνδεση ορτυκιών με άλλο μεταναστευτικό πέρασμα, στην ευθεία Αίγυπτος-Ελλάδα (n=4). Αυτά τα πουλιά δακτυλιώθηκαν κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης στην Αίγυπτο και βρέθηκαν στην ανατολική Ελλάδα (Ρόδος, Δράμα, Έβρος και Χίος). Στο νότιο ακρωτήρι της Κριμαίας δακτυλιώσαμε, στα πλαίσια του προγράμματος, 1500 ορτύκια το Σεπτέμβριο 2005-2007 προσελκύοντάς τα με φωνές από μαγνητόφωνο αλλά δεν λάβαμε ακόμα επανεύρεση από αυτά τα πουλιά. Διαπιστώσαμε ότι το φθινόπωρο, τα ορτύκια μεταναστεύουν σε πολύ πλατύ (700 χλμ.) μέτωπο με τη βοήθεια των νοτίων ρευμάτων του κυκλώνα και παρουσιάζονται μαζικά και στην Κριμαία και στο Φιδονήσι (ΒΔ Μαύρη Θάλασσα) και στη Θράκη (16 Σεπτεμβρίου) και έχουν τάση να συσσωρεύονται πριν τη νυχτερινή πτήση πάνω από τη θάλασσα στα ακρωτήρια (Κριμαία, Ταίναρο, Τυνησία). Στη νότια Κριμαία τα μεγαλύτερα μέγιστα της μετανάστευσης των πουλιών (25000 άτομα) παρατηρούνται συνήθως 16-17-18 Σεπτεμβρίου και 25-27 Σεπτεμβρίου. Οι πρώτες εκατοντάδες (800) έρχονται από 8-10/09 ενώ οι πρώτες χιλιάδες (3000) πουλιά έρχονται στις 3/10 και στις 15/11. Όταν τα ορτύκια μεταναστεύουν πάνω από τη θάλασσα και πέφτουν σε σφοδρές καιρικές συνθήκες κυκλωνικών μετώπων (βροχή- δυνατός αέρας) κάθονται κατά εκατοντάδες ή και χιλιάδες στα καταστρώματα των καραβιών ενώ άλλα πνίγονται στη θάλασσα. Αυτά τα φαινόμενα μας δείχνουν ότι τα πουλιά δεν μπορούν πάντα να υπολογίσουν σωστά όλο το πολύπλοκο σύστημα του χαμηλού βαρομετρικού που σε έναν του τομέα μπορεί να ευνοεί την πτήση προς το νότο ενώ σε άλλο τομέα να εμποδίζει την πτήση των πουλιών.

Fulica atra – φαλαρίδα

Το είδος διαχειμάζει στη Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο προερχόμενο από τις Βαλτικές χώρες Λιθουανία (n=4) (λίμνη Ζούβιντας) και Λετονία (n=1) και από την Πολωνία (n=1) (πόλη Χέλμ), τη Ρωσία (n=2) (νότια παραζοφική-νομός Κράσνοδαρ) και τη Σλοβακία (n=2) (Trebison, Nove Zamky) (Ακριώτης & Χανδρινός 2004). Η αποκλειστικά νυχτερινή μετανάστευση γίνεται έντονη το Σεπτέμβριο και Οκτώβριο μέσω ΝΔ Ουκρανίας όπου στο δέλτα του Δούναβη συγκεντρώνονται 30000 άτομα, απ’ όπου και έρχονται τον Οκτώβριο στην Ελλάδα (λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου, 12000 άτομα, λίμνη Βιστωνίδα Ξάνθης, 9000 άτομα, Σχινιάς Αττικής, 500 άτομα μετά το 2004 οπότε και χτίστηκε το κωπηλατοδρόμιο). Οι μεταναστευτικές ικανότητες της φαλαρίδας φαίνονται από τα δεδομένα των δακτυλιώσεων όπου το δεύτερο δεκαήμερο του Δεκεμβρίου 1977, μία φαλαρίδα από τη Βόλβη Θεσσαλονίκης διέσχισε σε 15 ημέρες 866 χλμ. φτάνοντας στην Ιταλία (Santa Maria, Σικελία, 22/12/1977). Αυτή όμως η
πτήση μπορούσε σίγουρα να πραγματοποιηθεί και σε μικρότερο χρονικό διάστημα, μόλις 3-4 ημερών. Η νυχτερινή μετανάστευση της φαλαρίδας μπορεί να παρακολουθηθεί ως αποτέλεσμα των καθημερινών μετρήσεων πουλιών σε υγρότοπους. Έτσι στο δεύτερο κύμα μετανάστευσης (16/10/2006) παρουσιάστηκαν στη λίμνη Αιτωλικού 2900 φαλαρίδες με το πέρασμα του κυκλώνα χαμηλού βαρομετρικού που έριξε τη χαμηλότερη θερμοκρασία του 24ώρου κατά 9ο σε 1-2 ημέρες στην πόλη Οδησσό, από 7,5ο μέχρι -1,4ο (17/10/2006). Στην περίοδο του επόμενου 10ημέρου ο αριθμός τους εδώ διπλασιάστηκε φτάνοντας στο μέγιστο της χειμωνιάτικης περιόδου. Επομένως η μετανάστευση της φαλαρίδας ολοκληρώνεται στο δεύτερο δεκαήμερο του Οκτωβρίου. Το πρώτο κύμα της φαλαρίδας από μάλλον πιο νότιους πληθυσμούς ήρθε στα μέσα Σεπτεμβρίου στην παραθαλάσσια λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού που διαθέτει υφάλμυρα νερά και πλούσια υδρόβια χλωρίδα με τα δύο χαμηλά βαρομετρικά, στις 10 και 22 Σεπτεμβρίου 2006 που έριξαν κατά 3-4ο τη χαμηλότερη θερμοκρασία στην Οδησσό, από 14-15ο μέχρι 11ο. Η φαλαρίδα αρχίζει την ανοιξιάτικη μετανάστευση από τη δυτική Ελλάδα την 1η Μαρτίου ±1 ημέρα, οπότε φεύγει το 50% του διαχειμάζοντος πληθυσμού (20000 άτομα). Στις 10-15 Μαρτίου φεύγει το 50% του πληθυσμού που απόμεινε ενώ στις 25-30 Μαρτίου έχει φύγει από την Ελλάδα το 98% του διαχειμάζοντος πληθυσμού. Η κορύφωση της μετανάστευσης-άφιξης στη δυτική Ελλάδα παρατηρήθηκε στις 27/03/06.

Himantopus himantopus – καλαμοκανάς

Τα πουλιά από τον Έβρο ξεχειμωνιάζουν στο Νίγηρα (Αφρική). Τα πρώτα 10 πουλιά στη δυτική Ελλάδα παρουσιάστηκαν στις 24-25 Μαρτίου 2006. Στις 28-29 Μαρτίου 2006 στο Δέλτα Καλαμά καταγράφηκαν 45 πουλιά και στις 5-6 Απριλίου 105 πουλιά. Τα μεταναστευτικά δρομολόγια πηγαίνουν από τη Σικελία (Συρακούσες) προς τη Μακεδονία (δέλτα Αξιού).

Recurvirostra avosetta – αβοκέτα

Αυτό το είδος που φωλιάζει στις λιμνοθάλασσες Tiligul και Kuyalnik (παρευξείνια Ουκρανία, πόλη Οδησσός) (200 ζευγάρια), ξεχειμωνιάζει (σύμφωνα με δεδομένα δακτυλιώσεων, Ακριώτης & Χανδρινός 2004) στο δέλτα του Έβρου και στο Πόρτο-Λάγος Θράκης μέχρι τη Μακεδονία (Καλοχώρι) (n=4). Στον Έβρο και τη λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού ξεχειμωνιάζει ο μεγαλύτερος πληθυσμός αβοκέτας, μέχρι 3500 άτομα, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων προέρχεται σίγουρα από τη νότια Ουκρανία. Επίσης στη Μακεδονία ξεχειμωνιάζουν τα πουλιά από την Αυστρία.
Charadrius alexandrinus – θαλασσοσφυριχτής
Το είδος απαντάται στη λιμνοθάλασσα Αιτωλικού στα τέλη Οκτωβρίου 2006: 450 άτομα στη μετανάστευση. Διαχειμάζουν εδώ ελάχιστα πουλιά (30-50 άτομα) ενώ στα τέλη Φεβρουαρίου και το Μάρτιο υπάρχουν 150-250 άτομα. Η μεταναστευτική διαδρομή πηγαίνει από την Τυνησία στο Βόλο (08/02) ενώ από το Δέλτα Έβρου (02/05) βρέθηκε (03/04) στην Αλβανία (Karavasta).

Vanellus vanellus – καλημάνα

Τα πρώτα μεμονωμένα πουλιά ήρθαν για διαχείμαση στην Ελλάδα στις 26/10/06 ενώ η πρώτη μαζική άφιξη (150 άτομα) παρατηρήθηκε στις 7/11/06. Διαχειμάζει στο Μεσολόγγι (600 άτομα). Στη νότια Ουκρανία, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες (θερμοκρασία), μεταναστεύουν 1500 άτομα σε ζεστή άνοιξη στις 29 Μαρτίου ή σε πιο κρύα άνοιξη στις 13 Απριλίου. Στην Ελλάδα ξεχειμωνιάζουν οι καλημάνες από την ανατολική Ουκρανία (Charkov) (n=1), όπως και από τη Φινλανδία, τη Γερμανία, την Αγγλία και το Βέλγιο (n=4).

Calidris alpina – λασποσκαλίδρα

Η λασποσκαλίδρα είναι παρυδάτιο από τη βόρεια Ευρώπη που μεταναστεύει στην Ελλάδα μέσω νότιας Ουκρανίας (λιμνοθάλασσα Sivash ανατολικής Κριμαίας) (n=9), όπως και από τη Σουηδία (n=11) και την Πολωνία (n=6) (Ακριώτης & Χανδρινός 2004). Τα πρώτα κοπάδια (800 άτομα) εμφανίζονται στη λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού (9 Νοεμβρίου 2006). Τρεις χιλιάδες άτομα παρατηρήθηκαν στις 12/11/06. Αυτά συνέχισαν να βρίσκονται εκεί όλο το χειμώνα μέχρι την άνοιξη (μέχρι 29 Μαρτίου 2006). Το μέγιστο της μετανάστευσης παρατηρήθηκε στο Αιτωλικό στις 17/03/06 με 5600 άτομα. Τα πουλιά που δακτυλιώθηκαν στις 13 Σεπτεμβρίου στην Κριμαία βρέθηκαν σε 7 μήνες, τον Απρίλιο, στο δέλτα του Έβρου (10/04-22/04).

Calidris ferruginea – δρεπανοσκαλίδρα

H δρεπανοσκαλίδρα μεταναστεύει παρόμοια με τη λασποσκαλίδρα από τις ακρογιαλιές των βορείων θαλασσών της Σιβηρίας μέσω ανατολικής Κριμαίας (Sivash) στο δέλτα Έβρου (n=7) και ύστερα συνδέεται η διαδρομή με την Τυνησία (n=2) και τη Σενεγάλη (n=1). Επίσης μπορεί να γίνει η αλλαγή ανοιξιάτικης διαδρομής στα επόμενα 4-6 χρόνια από την Ιταλία στον Έβρο, όπως και σε 7 ημέρες στα μέσα Μαΐου μπορεί να διασχίσει 735 χλμ. από τη Νάπολη της Ιταλίας μέχρι τη Θεσσαλονίκη. Επίσης στην Ελλάδα αυτά τα πουλιά μεταναστεύουν από τη Γερμανία (n=3), τη Σουηδία (n=2) και την Πολωνία (n=2) (Ακριώτης & Χανδρινός 2004).

Calidris minuta – νανοσκαλίδρα

Αυτό το βόρειο είδος αρχίζει να μεταναστεύει στη λιμνοθάλασσα Αιτωλικού (22/11/06) (1400 άτομα) και από 5-7 Απριλίου την άνοιξη (1200 άτομα). Η διαδρομή τους σχηματίζεται σύμφωνα με δεδομένα δακτυλιώσεων από την Τσεχία (Breclav) στο δέλτα του Έβρου και από τη Σικελία (Vendikari) στον Έβρο. Επίσης έρχονται στη βόρεια Ελλάδα από την παρευξείνια Βουλγαρία (Burgas) (Ακριώτης & Χανδρινός 2004).

Gallinago gallinago – μπεκατσίνι

Ο μεγαλύτερος πληθυσμός μπεκατσινιού παρατηρήθηκε από εμάς στα λασποτόπια του Αιτωλικού (36 άτομα/εκτάριο) δίπλα στη θάλασσα. Εκεί πιάσαμε και δακτυλιώσαμε το Νοέμβριο του 2006 4 άτομα. Σίγουρα το μέγιστο της μετανάστευσης γίνεται στο τέλος Οκτωβρίου – αρχές Νοεμβρίου. Η προέλευσή τους είναι από την Τσεχία (Breclav, Budejovice) (n=2), τη Φινλανδία (n=1) και τη Σουηδία (n=1) (Ακριώτης & Χανδρινός 2004). Μία επανεύρεση από τα λασποτόπια του Αιτωλικού δείχνει ότι το ίδιο άτομο ξεχειμώνιαζε τον Ιανουάριο στο ίδιο σημείο ύστερα από 2 χρόνια. Ο μεγαλύτερος πληθυσμός του είδους αυτού στην Ελλάδα παρατηρήθηκε στη λιμνοθάλασσα Αιτωλικού (1000 άτομα) τον Ιανουάριο.
Gallinago media – διπλομπεκάτσινο
Σπάνιο μεταναστευτικό είδος. Στα λασποτόπια του Αιτωλικού πιάσαμε και δακτυλιώσαμε τη νύχτα (20:00 – 06:00) 2 άτομα στις 9 και 10 Νοεμβρίου 2006 και επίσης καταγράψαμε 2 άτομα στις 22 Νοεμβρίου (μάλλον ήταν τα ίδια). Υπάρχουν ενδείξεις για ξεχειμώνιασμα στην Ελλάδα. Ένα ενήλικο από τη Νορβηγία βρέθηκε ύστερα από 3 χρόνια το χειμώνα στη Χίο.

Scolopax rusticola – μπεκάτσα

Φωλιάζει στην Ουκρανία και Ρωσία και μεταναστεύει και ξεχειμωνιάζει στην Ελλάδα το φθινόπωρο από τα τέλη του Οκτωβρίου μέχρι 15 Νοεμβρίου (πρώτη εμφάνιση 15/11/06). Οι δακτυλιώσεις μάς δείχνουν ότι οι μπεκάτσες έρχονται στην Ελλάδα (Ρόδο, Κάρπαθο, Ιωάννινα, Ροδόπη, Πρέβεζα, Λέσβο, Κόρινθο, Καρδίτσα, Πέλλα, Λακωνία, Κρήτη (Φουρνές), Κεφαλονιά (Σάμη)) από τη Ρωσία (περιοχές πόλεων Πετρούπολης, Τβερ, Περμ, Πσκοβ, Βλαδιμιρ) (n=12), όπως και από τη Λετονία (n=1) και τη Φινλανδία (n=11) (Ακριώτης & Χανδρινός 2004). Αυτή όμως η διαδρομή μετανάστευσης μπεκάτσας από τη Ρωσία και τη Φινλανδία περνάει από την Ουκρανία. Υπάρχει μια επανεύρεση του είδους αυτού που δακτυλιώθηκε στο Φιδονήσι Ουκρανίας (45ο 11Ν, 30ο 14Ε) στις 22 Οκτωβρίου και βρέθηκε στις 15 Ιανουαρίου στις Σάπες Ροδόπης Θράκης, όπου ξεχειμώνιαζε. Επίσης 1 αναπαραγωγική μπεκάτσα δακτυλιωμένη στις 3 Ιουλίου στο Χάρκοβ στην ανατολική Ουκρανία βρέθηκε στις 4 Φεβρουαρίου στη Μυτιλήνη. Η μπεκάτσα κανονικά μεταναστεύει στα χαμηλά βαρομετρικά ανάλογα με την εισβολή του κρύου αέρα από το βορρά στη νότια Ουκρανία. Αυτό γίνεται από 15 Οκτωβρίου μέχρι 6-8 Νοεμβρίου. Σχεδόν ταυτόχρονα, μέσα σε 5-6 μέρες παρουσιάζονται και στη βόρεια Ελλάδα. Λόγω έντονου κυνηγιού του είδους αυτού, στα τελευταία 25 χρόνια ο πληθυσμός του μειώθηκε κατά 15-20 φορές.

Larus cachinnans – ασημόγλαρος

Οι πληθυσμοί ασημόγλαρων της Ελλάδας και της νότιας Ουκρανίας είναι συγγενικοί, ανήκουν στο ίδιο υποείδος (Larus cacchinans michahellis) (κατά ορσμένους ξεχωριστό είδος – Larus michahellis) και έχουν στενούς δεσμούς. Έτσι η δακτυλίωση των νεοσσών ασημόγλαρων στη Θράκη (Λίμνη Αρωγή κοντά στο χωριό Φανάρι του Πόρτο-Λάγος και στο σκουπιδότοπο της Αλεξανδρούπολης) έδειξαν ότι γίνεται αμέσως πολύ μαζική μετανάστευσή τους στις πιο εύπορες για διατροφή βόρειες παραλίες της Μαύρης Θάλασσας (n=3, δίπλα στην Κοστάντζα, Mamaia Ρουμανίας, Οκτώβριος, άτομα ηλικίας ενός έτους), και στη νότια Ουκρανία, στις εκβολές του Δνείπερου, (n=2) (Ακριώτης & Χανδρινός 2004). Στις εκβολές του Δνείστερου ποταμού τον Ιούλιο οι νεαροί ασημόγλαροι ηλικίας 60 ημερών βρίσκονταν σε απόσταση 750-850 χλμ. βορειότερα. Βρέθηκαν επίσης δίπλα σε παραθαλάσσιες πόλεις της Ουκρανίας (Mikolaev Οδησσού), και πιο ηπειρωτικά, στην Αζοφική θάλασσα, στην πόλη Zaporozie και στην προστατευόμενη περιοχή Askania-Nova.
Επίσης οι νεοσσοί από την λίμνη Αρωγή της Θράκης μεταναστεύουν αμέσως τον Ιούνιο προς τις ανατολικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας, στον Καύκασο της Γεωργίας, στην πόλη Gagra, σε απόσταση 1270 χλμ.. Υπάρχει και μια παράξενη επανεύρεση από νεαρό νεοσσό της λίμνης Αρωγής που βρέθηκε στη Φινλανδία σε ηλικία 70 ημερών, σε απόσταση 2290 χλμ. Αυτές οι τυχαίες περιπλανήσεις έχουν να κάνουν με τις κυκλονικές ατμοσφαιρικές μάζες. Από την άλλη πλευρά, οι γλάροι που έχουν ως τόπο φωλιάσματος την Αζοφική θάλασσα διαχειμάζουν σε ηλικία 4 και 9 ετών στην Αλεξανδρούπολη, στο Μεσολόγγι, στα Μέγαρα Αττικής και στην Πρέβεζα. Στην Ελλάδα διαχειμάζουν και οι ασημόγλαροι από τη βόρεια Ευρώπη. Από το Gdansk της Πολωνίας έχει βρεθεί ένα άτομο ενός έτους στο Αίγιο της Πελοποννήσου, και από τη Φινλανδία, ένα νεαρό άτομο στο Κορωπί Αττικής. Αυτές οι έντονες ανταλλαγές των ασημόγλαρων της Μαύρης θάλασσας και του βορείου Αιγαίου (Θράκη) δείχνουν την ενότητά τους ως ενιαίος γεωγραφικός πληθυσμός . Η μέτρηση τουπληθυσμού στις παραθαλάσσιες αποικίες τους είναι η εξής: Δέλτα Δούναβη: 800 ζευγάρια και μειώνεται λόγω καταστροφής των αμμονησίδων από τη θάλασσα, νησί Berezan: 1500 ζευγάρια και αυξάνεται, κόλπος Tendra: 300 ζευγάρια και μειώνεται λόγω καταδιώξεων από τη ρεζέρβα, βόρεια Κριμαία (Portovoe): 3500 ζευγάρια σταθερό (σ’αυτή τη ρεζέρβα δεν καταδιώκονται οι γλάροι), Sivash (ΒΑ Κριμαία): 250 ζευγάρια, Ηγουμενίτσα: 1300 ζευγάρια, δέλτα Νέστου: 3000 ζευγάρια. Το φθινόπωρο (Νοέμβριος) παρατηρούνται μέχρι 15000 ασημόγλαροι στις θάλασσες του δέλτα του Δούναβη όπου υπάρχει πολύ τροφή λόγω των τρικυμιών και των μεγάλων κυμάτων. Στο σκουπιδότοπο της Οδησσού υπάρχουν 2500 γλάροι, στην Κωνσταντινούπολη 3500 και στην Αλεξανδρούπολη 1000 γλάροι.

Larus ridibundus – καστανοκέφαλος γλάρος

Μετανάστευση και διαχείμαση στην Ελλάδα από την Κριμαία (νότιας Ουκρανίας) (n=1) και τη Ρωσία (Μόσχα, Ivanovo) (n=43), επίσης μέσω Ουκρανίας. Έρχεται στη χώρα μας και από τη Φινλανδία (n=15), τη Λιθουανία (n=3), τη Λετονία (n=2) και την Ουγγαρία (n=14).
Στο Αιτωλικό συγκεντρώνονται μέχρι 800 άτομα το χειμώνα που προέρχονται από την Εσθονία, την Κριμαία, την Ουγγαρία, τη Μόσχα και τη Λιθουανία, σύμφωνα με επανευρέσεις δακτυλιδιών. Αυτό δείχνει πως συσσωρεύονται στην Ελλάδα για διαχείμαση οι πληθυσμοί πουλιών από μεγάλες εκτάσεις της βόρειας και κεντρικής Ευρώπης.
Larus melanocephalus – μαυροκέφαλος γλάρος
Σχεδόν όλος ο πληθυσμός του μελανοκέφαλου γλάρου (20000 ζευγάρια) φωλιάζει στα νησιά Orlov, Babin και Smaleny της λιμνοθάλασσας Tendra (εθνικός δρυμός) στη νότια Ουκρανία, στην περιοχή της Οδησσού, απ’ όπου το χειμώνα έρχονται στην Ελλάδα (n=88 επανευρέσεις). Επίσης υπάρχει ανταλλαγή πληθυσμών με την Ιταλία (n=19), την Αλβανία (n=3) και τη Γαλλία (n=1) (Ακριώτης & Χανδρινός 2004).
Η παρακολούθηση μας δείχνει ότι στα τέλη Αυγούστου (27-29) αρχίζει η μαζική μετανάστευση και η εγκατάλειψη της περιοχής της νότιας Ουκρανίας και η συγκέντρωση πουλιών στην παραθαλάσσια Ρουμανία (Κοστάντζα) το Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο. Το φώλιασμα (400 ζευγάρια) αυτών των γλάρων στο δέλτα του Έβρου και στην Αλυκή Κίτρους Πιερίας είναι συνήθως αποτυχημένη λόγω ενόχλησης και καταστροφής των φωλιών από τετράποδα.

Sterna caspia – καρατζάς

Στην Ελλάδα αποτελεί ένα σπάνιο μεταναστευτικό πουλί (μέχρι 60 άτομα). Στη βόρεια Κριμαία φωλιάζουν με επιτυχία 500 ζευγάρια σε 2 σημεία- αποικίες απ’ όπου το Σεπτέμβριο μεταναστεύουν (n=3±1, από επανευρέσεις δακτυλιδιών) προς το νότο και βρίσκονται στην Ελλάδα (30/12 Λευκάδα, 01/01 Άρτα-Αμβρακικός, 03/07 Αθήνα) (δεδομένα πριν από 3, 5 και 14 χρόνια). Από την άλλη μεριά, σύμφωνα με επανευρέσεις δακτυλιδιών, το φθινόπωρο-χειμώνα, κάποιοι πληθυσμοί του καρατζά έρχονται στην Ελλάδα από τη Φινλανδία (n=38), τη Σουηδία (n=20) και την Εσθονία (n=3) (Ακριώτης & Χανδρινός 2004). Αυτοί περνούν επίσης από το Δούναβη, στη νοτιοδυτική Ουκρανία. Όπως φαίνεται, αυτοί οι δύο πληθυσμοί του καρατζά (βόρειος και νότιος) δεν ανακατεύονται μεταξύ τους στην Ελλάδα διατηρώντας τη φιλοπατρία τους.Στη νότια παρευξείνιο Ουκρανία φωλιάζουν 10000 ζευγάρια (2500 ζευγάρια στις παραθαλάσσιες περιοχές του δέλτα του Δούναβη παραθαλάσσια, 2500 ζευγάρια στις εκβολές του Δνείπερου στην Tendra, 3000 ζευγάρια στη βόρεια Κριμαία και 2000 ζευγάρια στη λιμνοθάλασσα Kuyalnik δίπλα στην Οδησσό). Συνήθως, στο 80% των περιπτώσεων, οι αποικίες στις παραθαλάσσιες αμμονησίδες αυτού του γλαρονιού καταστρέφονται από τις κυματώδεις θαλάσσιες τρικυμίες του καλοκαιριού και την αυξανόμενη στάθμη του νερού. Η μετανάστευση (άφιξη από την Οδησσό) αρχίζει στις 1-3 Σεπτεμβρίου τις βραδυνές ώρες, μόλις σκοτεινιάσει. Τα νεαρά πουλιά από την Tendra βρέθήκαν στα επόμενα χρόνια στη Λέσβο (1-3 22/01), στη λιμνοθάλασσα Χαλκιοπούλου στην Κέρκυρα (30/03), στον Έβρο (14/06) όπου μάλλον έγινε αλλαγή τόπου φωλιάσματος, στο Πόρτο-Λάγος (01/04) και στο Νέο Μαρμαρά Χαλκιδικής (10/12). Οι νεοσσοί από τις λιμνοθάλασσες Tiligul και Kuyalnik γύρω από την Οδησσό, βρέθηκαν στις 11/12 στο Κοτύχι Ηλείας, στις 15/04 στο δέλτα του Έβρου, στις 21/11 στην Κέρκυρα και στις 18/08 στη Βάρκιζα Αττικής, διασχίζοντας σε 30 μέρες 1155 χλμ (Ακριώτης & Χανδρινός 2004). Γενικά όμως αυτό το είδος διαχειμάζει σε όλη τη Μεσόγειο. Στην Ελλάδα αυτό το είδος φωλιάζει πολύ σπάνια (Έβρος, Αιτωλικό) και συνήθως ανεπιτυχώς: οι φωλιές τους καταστρέφονται από αδέσποτα σκυλιά και ανθρώπους.

 

Chlidonias hibrida – μουστακογλάρονο

Στην Ουκρανία, στα δέλτα του Δούναβη και του Δνείστερου, φωλιάζουν από 600-800 ζευγάρια αυτού του είδους και αναπαράγονται στις λίμνες, στις επιπλέουσες φωλιές τους που είναι ανοιχτά φτιαγμένες. Λόγω δυνατών ανέμων που καταστρέφουν τις φωλιές, η επιτυχία αναπαραγωγής κυμαίνεται από 5- 25%. Στα πλαίσια του προγράμματος δακτυλιώσαμε 2 νεοσσούς επί 2 χρόνια.

Chlidonias niger – μαυρογλάρονο

Το μαυρογλάρονο μεταναστεύει στη νοτιο-δυτική Ουκρανία με την εξής δυναμικότητα και ιδιομορφίες. Στο δέλτα του Δνείστερου έχουν παρατηρηθεί μόνο 4-15 αναπαραγόμενα ζευγάρι την περίοδο 1979-1991 (Schogolev 1992). Στην γενικότερη περιοχή της ΒΔ ακτής της Μαύρης Θάλασσας έχουν παρατηρηθεί την περίοδο 1979-1982 από 200 έως 2000 μεταναστευτικά άτομα με μέγιστη μετανάστευση το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Ιουλίου (Schogolev 2000). Οι επανευρέσεις δαχτυλιδιών συνδέουν σε διαδρόμους μετανάστευσης το δέλτα του Έβρου (21/04, 01/05) (n=4) με τη λιμνοθάλασσα Sivash στη βορειοανατολική Κριμαία και με το χωριό Pizyatin στην Poltava της βόρειας Ουκρανίας (02/06) όπου φωλιάζουν, καθώς και με τη Ναμίμπια και τη Σενεγάλη (La Somone) όπου ξεχειμωνιάζουν (06/11, 29/10) (Ακριώτης & Χανδρινός 2004).

Chlidonias leucopterus – αργυρογλάρονο

Μοιάζει πολύ με το μαυρογλάρονο. Σε αυτό το είδος, ανακαλύφθηκε ο ιός H5N1 το Μάιο του 2006 στην Κριμαία. Κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης στην Ελλάδα και τη νότια Ουκρανία, στις αρχές Μαΐου, είναι πολύ κοινό είδος (3000 άτομα) ενώ φωλιάζει 300-400 χλμ. πιο βόρεια από τη Μαύρη Θάλασσα σε άγνωστες τοποθεσίες φωλιάσματος και ξεχειμωνιάσματος.

Streptopelia turtur – τρυγόνι

Τα τρυγόνια παραδοσιακά μεταναστεύουν στη δυτική Ελλάδα προπάντως την άνοιξη από την Αφρική (Τσαντ) στα Στροφάδια νησιά με μέγιστο τα 10000 άτομα. Η μετανάστευση παρατηρείται από 22-24 Απριλίου γιατί είναι ένα από τα πρώτα νησιά που συναντούν διασχίζοντας τη Μεσόγειο. Πολύ πιο λίγα άτομα (2000-4000) συναντώνται στη Ζάκυνθο και τους Αντίπαξους (23-24/04/2006). Ελάχιστα πουλιά (300) παρατηρούνται στη δυτική Στερεά Ελλάδα. Η προέλευση του τρυγονιού που μεταναστεύει στην Ελλάδα είναι η Τσεχία (n=14), η Σλοβακία (n=2), η Αυστρία (n=3), η Ουγγαρία (n=13), η Πολωνία (n=3) και η Ουκρανία (Wolyn-Kowel) (n=1, βρέθηκε στο Σούνιο Αττικής). Αλλά αυτό δεν αντιστοιχεί στην αληθινή ποσότητα των μεταναστευτικών πουλιών αλλά στον όγκο δακτυλίωσης που γίνεται στις χώρες Ουγγαρία και Ουκρανία. Επίσης πολλές επανευρέσεις (n=11) δείχνουν ότι τα τρυγόνια αλλάζουν τις διαδρομές τους όπως και τα ορτύκια περνώντας την άνοιξη προπαντός από την Ιταλία και το φθινόπωρο από την Ελλάδα με ευνοϊκούς κυκλώνες, ενώ στα επόμενα χρόνια (n=4) την άνοιξη μπορούν να αλλάξουν τον αεροδιάδρομο μέσω Ιταλίας και να περάσουν από την Ελλάδα κατευθυνόμενα με τα ρεύματα του αέρα (Ακριώτης & Χανδρινός 2004).
Αυτός ο διαχωρισμός σε μεταναστευτικά δρομολόγια την άνοιξη από Ιταλία και Ελλάδα οφείλεται στο πολύ μεγάλο πλάτος της Μεσογείου στο ύψος του νοτίου Ιονίου πελάγους, όπου δεν παρατηρείται μετανάστευση πουλιών με ραντάρ. Άρα τα πουλιά φαίνεται να αποφεύγουν αυτόν τον κεντρικό τομέα του ανοιχτού πελάγους (Casement, 1966) της Μεσογείου που είναι σοβαρό εμπόδιο γι’ αυτά. Επίσης υπάρχει μία επανεύρεση δαχτυλιδιού σε τρυγόνι που την άνοιξη (23/04) πέρασε από τα Αντικύθηρα και το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς (04/09) από την Κρήτη (Ηράκλειο). Πρέπει να σημειώσουμε ότι λόγω έντονου κυνηγιού και χρήσης φυτοφαρμάκων στην Αφρική ο πληθυσμός του τρυγονιού στα τελευταία 30 χρόνια μειώθηκε ραγδαία κατά 20 φορές.
Hirundo rustica – χελιδόνι
Η μετανάστευση αυτού του είδους στη νοτιοδυτική παρευξείνια ζώνη έχει διαφορετικούς δεκαπενθήμερους χρονικούς ρυθμούς από χρόνο σε χρόνο λόγω της διαφορετικής προόδου των χαμηλών θερμοκρασιών και της εισβολής ψυχρών αερίων μαζών. Κυμαίνεται από 15 Αυγούστου έως 20 Οκτωβρίου και περιλαμβάνει 4.000 έως 30.000 άτομα (1978-1987, Schogolev 2000). Στην Ελλάδα το μέγιστο της μετανάστευσης παρατηρήθηκε τον Απρίλιο.
Motacilla flava – κιτρινοσουσουράδα
Αυτό το είδος είναι το πρώτο που αρχίζει να μεταναστεύει διασχίζοντας ηπείρους στο πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου στη νοτιοδυτική παρευξείνια Ουκρανία με 300-9600 άτομα (1978-1987). Τα μέγιστα της μετανάστευσης κυμαίνονται ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες (Schogolev 2000). Στην Ελλάδα η μετανάστευση παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια της μελέτης τον Απρίλο.

Erithacus rubecula – κοκκινολαίμης

Έρχεται στην Ελλάδα για διαχείμαση αρχές Οκτωβρίου από τη Δανία (n=4), την Πολωνία (n=4), την Ουγγαρία (n=3), τη Λιθουανία (n=1), τη Λετονία (n=1), τη Νορβηγία (n=1), τη Φινλανδία (n=16), τη Σουηδία (n=15), τη Ρωσία (Καλίνινγκραντ, Πετρούπολη) (n=3) και τη βόρεια Ουκρανία (Poltava, Tserkasi) (n=2) (Ακριώτης & Χανδρινός 2004).Η έντονη μετανάστευση κοκκινολαίμηδων γίνεται πάνω από τη Μαύρη Θάλασσα όπου τα ταλαιπωρημένα πουλιά προσγειώνονται στο Φιδονήσι και έτσι μπορούμε να παρακολουθήσουμε το ρυθμό της μετανάστευσης (πίνακας 3.1).

Turdus philomelos – τσίχλα

Η τσίχλα έρχεται στην Ελλάδα για διαχείμαση από την Ουκρανία (Sumy, Poltava, Kiev, Kherson, Kharkov, Krim) (n=14), καθώς και από την πιο βόρεια Ρωσία (Riazan, Voronezh, Tomsk) (n=9) και τη Φινλανδία (n=5), τη Σουηδία (n=3), τη Δανία (n=2), τη Γερμανία (n=3) και την Ελβετία (n=1). Επίσης υπάρχουν περάσματα στη Βουλγαρία (n=4), τη Μάλτα (n=1) και την Κύπρο (n=1) (Ακριώτης & Χανδρινός 2004).

Turdus pilaris – κεδρότσιχλα

Η κεδρότσιχλα έρχεται για διαχείμαση στην Ελλάδα από το Βέλγιο (n=3), τη Σλοβακία, τη Γερμανία (n=5), την Αγγλία (n=2), την Πολωνία (n=2), τη Ρωσία (Kursk, Sverdlovsk, Riazan, Karelia, Pskov) (n=11), τη Φινλανδία (n=10) και την Σουηδία (n=4) (Ακριώτης & Χανδρινός 2004).
Η πιο έντονη (5600 άτομα) μετανάστευση στον Έβρο παρατηρήθηκε από τον Γ. Χανδρινό (01/03/2005).

Acrocephalus schoenobaenus – βουρλοποταμίδα

Η βουρλοποταμίδα μεταναστεύει από την Ελλάδα διασχίζοντας τη Μεσόγειο. Το μέγιστο της ανοιξιάτικης μετανάστευσης γίνεται στα Στροφάδια στις 24 Απριλίου και αποτελείται από πουλιά με πολύ λίπος που δείχνει ότι διασχίζουν με άνεση τη Σαχάρα και τη Μεσόγειο χωρίς κανένα πρόβλημα. Στη νότια Ουκρανία, στις εκβολές του Δνείστερου, πιάσαμε στις 20 Αυγούστου ένα νεαρό από τη Λιθουανία που πέταξε περίπου 1000 χλμ. σε 40 ημέρες. Στην Ελλάδα (Έβρος, Κρήτη) μεταναστεύουν από την Τσεχία (Nimburk, Pardubice, Hradek), την Ουγγαρία, την Πολωνία και τη Φινλανδία καθώς και από περιοχές της Ρωσίας γύρω από τη Βαλτική (Kaliningrad) και τη Λιθουανία (μάλλον μέσω Ουκρανίας). Επίσης το δέλτα του Έβρου συνδέεται μεταναστευτικά με την Αττάλεια της νοτιοδυτικής Τουρκίας όπου ένα ενήλικο διέσχισε σε 5 ημέρες 653 χλμ.

Acrocephalus scirpaceus – καλαμοποταμίδα

Φωλιάζει και μεταναστεύει στην Ελλάδα. Αντίθετα με τη βουρλοποταμίδα, η καλαμοποταμίδα μεταναστεύει παραλιακώς αποφεύγοντας να διασχίσει τη Μεσόγειο. Έτσι ένα πουλί δακτυλιωμένο την άνοιξη στο Ισραήλ (Eilat) (στις 22 Μαϊου) πιάστηκε από εμάς 10 μέρες αργότερα στο δέλτα του Δούναβη στην Ουκρανία. Διέσχισε 2250 χλμ. σε 10 μέρες (μέση ταχύτητα 225 χλμ./24ωρο), και σύμφωνα με την ανάπτυξη των γεννητικών του οργάνων έπρεπε να μεταναστεύσει ακόμα 1000 χλμ. προς το βορρά. Μάλλον αυτή η ταχύτητα των 225 χλμ./ημέρα είναι η μέγιστη για τις ποταμίδες. Στην Ελλάδα οι ποταμίδες μεταναστεύουν από την Ουγγαρία (n=41), την Τσεχία (n=1), τη Σλοβακία (n=1), την Αυστρία (n=11) και την πρώην Γιουγκοσλαβία (n=5). Επίσης τον Απρίλιο έρχονται στον Έβρο παραλιακώς από την Αττάλεια της Τουρκίας (n=6) και το Ισραήλ (n=4) (Kfar Ruppin). Επίσης το φθινόπωρο πετούν από τη λίμνη Κορώνεια της Θεσσαλονίκης στη Λάρνακα Κύπρου (20/10) (Ακριώτης & Χανδρινός 2004).

Corvus frugilegus – χαβαρόνι

Τα χαβαρόνια ξεχειμωνιάζουν στη βόρεια Ελλάδα και μέχρι τη Λάρισα. 2000 άτομα παρατηρήθηκαν το Δεκέμβριο στο Πόρτο-Λάγος. Ένα άτομο βρέθηκε στις Σέρρες με προέλευση από τη χερσόνησο της νότιας Ουκρανίας. Η ανοιξιάτικη μετανάστευση του είδους αυτού στην Ουκρανία ξεκινά την 1 Μαρτίου και καταλήγει στις 20 Απριλίου με αριθμούς που κυμαίνονται από 30.000 έως 80.000 άτομα. Το φθινόπωρο έχουν παρατηρηθεί από 1000 έως 11.500 άτομα (Schogolev 2000).

Sturnus vulgaris – ψαρόνι

Στην Ελλάδα ξεχειμωνιάζουν 8000 ψαρόνια στην Αθήνα και 5000 στο Αιτωλικό, με προέλευση από τη Βουλγαρία (n=4) και Πολωνία (n=2) και επίσης από την κεντρική και νότια Ουκρανία (n=8) (περιοχές πόλεων Chernivtsy, Kharkin, Poltava, Kiev, Mikolaev, Kherson, Cherkassy) και πιο βόρεια από τη Ρωσία (n=11) (περιοχές πόλεων Ryazan, Siktyvkaz, Tula, Lipetsk, Vladimir, Ivanovo). Βρέθηκαν στις περιοχές Μεσσηνίας, Λακωνίας, Λέσβου, Ξάνθης, Καβάλας, Αρκαδίας, Λήμνου, Ικαρίας, Μαραθώνα, Βόλου (Ακριώτης & Χανδρινός 2004). Η ανοιξιάτικη μετανάστευση του ψαρονιού στη νοτιοδυτική Ουκρανία κρατά από τις αρχές Μαρτίου έως το τέλος Απριλίου και περιλαμβάνει 600 έως 19.000 άτομα. Το φθινόπωρο έχουν παρατηρηθεί 3.000 έως 22.000 άτομα (Schogolev 2000).

Fringilla coelebs – σπίνος

Οι σπίνοι μεταναστεύουν στη νότια Ουκρανία (Οδησσός) με μέγιστο στις 7 Οκτωβρίου και 30 Μαρτίου – 2 Απριλίου την άνοιξη. Συνήθως η πτήση γίνεται κατά μήκος των ποταμών Δνείστερου και Δνείπερου. Στη Στερεά Ελλάδα οι σπίνοι μεταναστεύουν 17-19 Οκτωβρίου. Υπάρχουν επανευρέσεις σπίνων που δακτυλιώθηκαν κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης στις 1 και 8 Οκτωβρίου στο χωριό Lebedinka του Κιέβου και στις 8 Φεβρουαρίου και 3 Μαρτίου βρέθηκαν στα Ψαχνά Ευβοίας και στο Ρέθυμνο Κρήτης. Επίσης από την πόλη Tserkasi της Ουκρανίας, νεοσσός βρέθηκε την 1η Μαρτίου στην Αθήνα (ξεχειμωνιάζουν στην Ελλάδα). Στην Ελλάδα (Λάρισα, Ρόδος) έρχονται οι σπίνοι και από πιο βόρειες περιοχές της Ρωσίας (πόλεις Belgorod και Kaliningrad). Επίσης έρχονται μέσω του ποταμού Δνείπερου όπου δακτυλιώνονται 30000 στη μετανάστευση (Ακριώτης & Χανδρινός 2004). Στην παραβαλτική Ρωσία (λουρονησίδα Kurshkaia) από το 1956 έως και το 1986 δακτυλιώθηκαν 520426 σπίνοι από τους οποίους ελήφθησαν 5680 επανευρέσεις. Το είδος μελετήθηκε πολύ σοβαρά και γράφτηκαν πολλές εργασίες θεωρητικού χαρακτήρα.

Passer hispaniolensis – χωραφοσπουργίτης

Μεταναστευτικό είδος που φωλιάζει στην Ελλάδα. Τα τελευταία 6 χρόνια παρουσιάστηκε και στη νοτιοδυτική Ουκρανία. Στην περιοχή Ηγουμενίτσας το φθινόπωρο (Οκτώβριος) μαζεύονται για διατροφή στις ριζοκαλλιέργειες και κούρνιασμα στους παραθαλάσσιους ευκάλυπτους 38000 άτομα, μέγιστος αριθμός στη χώρα. Απ’ όσα δακτυλιώσαμε (460 άτομα) έγινε 1 επανεύρεση σε 1 μήνα. Από την Ηγουμενίτσα βρέθηκε στον Πύργο Ηλείας, που δείχνει ότι στα τέλη Οκτωβρίου αυτά τα πουλιά μεταναστεύουν νότια και σίγουρα διασχίζουν τη Μεσόγειο γιατί την άνοιξη προσγειώνονται στα Στροφάδια νησιά. Επίσης υπάρχουν επανευρέσεις δαχτυλιδιών στη λίμνη Κορώνεια Μακεδονίας (21/09), στη Ρόδο (20/10), στη Τήλο (07/10) και στη Σαντορίνη (15/10). Από τηνπαραθαλάσσια Βουλγαρία (περιοχή Burgas) (25/08) βρέθηκε ένα άτομο στη Ρόδο (02/10) σε 37 ημέρες (Ακριώτης & Χανδρινός 2004). Έτσι προσδιορίζονται 2 μεταναστευτικά περάσματα στην Ελλάδα, το πρώτο στο Ιόνιο και το δεύτερο στο Αιγαίο.

4. Συζήτηση


4.1. Η αρχή της ανοιξιάτικης μετανάστευσης

Τα κριτήρια που καθορίζουν την αρχή της ανοιξιάτικης μετανάστευσης είναι πολύ αδιευκρίνιστα και έχουν ιδιομορφίες για τα διάφορα είδη πουλιών ανάλογα με την οικολογία τους.
Από τις 20 έως τις 26 Φεβρουαρίου 2007 προσπαθήσαμε στη λιμνοθάλασσα Αιτωλικού να παρατηρήσουμε την αρχή της ανοιξιάτικης μετανάστευσης, μετρώντας τακτικά και καθημερινά τα πουλιά της περιοχής για τυχόν αλλαγές στους πληθυσμούς τους, σε συνθήκες άριστης καλοκαιρίας. Παρακολουθήσαμε τις μέγιστες αλλαγές από 22-23 Φεβρουαρίου όπου τη νύχτα της 22-23/02/2007 έφυγαν 520 βροχοπούλια στο βορρά και ήρθανε από το νότο, μάλλον από την Αφρική (Τυνησία) 350 νανοσκαλίδρες. Επίσης αλλαγές μετακίνησης πληθυσμού έγιναν στα κιρκίρια (έφυγαν 70%) ενώ η χουλιαρόπαπια αυξήθηκε κατά 50% (την νύχτα 22 προς 23 Φεβρουαρίου) προερχόμενη από την Αφρική. Μείωση των πουλιών παρατηρήθηκε στα σφυριχτάρια που εγκατέλειψαν την περιοχή μαζικά (90%) στις 24/02 βράδυ και 25/02 βράδυ. Επίσης για την λασποσκαλίδρα που δεν υπήρχε στις 20-21- 22 Φεβρουαρίου, στις 23 παρουσιάστηκαν 900 άτομα, αλλά αυτό το είδος δεν είναι ενδεικτικό λόγω της ανώμαλης συμπεριφοράς του.
Αν πάμε ακόμα νωρίτερα, στα τέλη Ιανουαρίου, θα δούμε ότι και στη μέση του χειμώνα σχεδόν, υπήρχαν μετακινήσεις πουλιών. Έτσι στις 23 Ιανουαρίου 2007 παρατηρήθηκε μετανάστευση κιρκιριών (1000 άτομα) στην Ηγουμενίτσα. Επίσης στο 24ωρο της 23ης Φεβρουαρίου 2007 έφυγαν από το Αιτωλικό και οι καλημάνες. Άρα η ανοιξιάτικη μεταναστευτική πτήση πουλιών μπορεί να αρχίσει πολύ νωρίς, στα τέλη Ιανουαρίου – αρχές Φεβρουαρίου (23/01/07) με τα περάσματα των χαμηλών βαρομετρικών.
Στο Φιδονήσι (νότια Ουκρανία) άρχισε η μετανάστευση στις 23-26 Φεβρουαρίου (κυρίως καρβουνιάρηδες και φαλαρίδες) (Korzyukov και εργάτες φάρου, προσ. επικ.).
Αν σύμφωνα με τα επιστημονικά δεδομένα η περίοδος μετανάστευσης αρχίζει ανάλογα με το νυχθήμερο ρυθμό φωτοπεριόδου τότε πρέπει να γίνεται οργανωμένα, σχεδόν συγχρόνως, από την πλειονότητα των πουλιών και δεν πρέπει να γίνεται το χειμώνα όπως στις 23/01/07 και στις 22/02/07. Εδώ ξανά μπαίνει ο μετεωρολογικός παράγοντας που όταν ευνοεί τη μετανάστευση προκαλεί τα πουλιά να την αρχίσουν έστω και το χειμώνα. Μπορούμε να πούμε ότι η μετανάστευση-μετακίνηση πουλιών γίνεται σχεδόν όλο το χρόνο (11 μήνες) αναλόγως των μετεωρολογικών συνθηκών, αλλά αν πριν της 20ης Ιανουαρίου (±5 ημέρες) γίνεται προς το νότο, από της 20ης Ιανουαρίου μπορούν να γίνονται πια προς το βορρά, πάντα ανάλογα με την κατάσταση της ατμόσφαιρας και τις οικολογικές ιδιομορφίες του κάθε είδους. Η μέρα αυξάνεται φωτοπεριοδικά από τις 22 Δεκεμβρίου και στις 22 Μαρτίου η μέρα έχει την ίδια διάρκεια με τη νύχτα.
Τα ποιοτικά κριτήρια της ανοιξιάτικης μετανάστευσης είναι όταν οι πληθυσμοί ενός ορισμένου είδους πουλιών αρχίζουν την οργανωμένη πτήση σε κοπάδια προς το βορρά σε μήκος 100χλμ. και πιο πολύ μη γυρνώντας πια στον τόπο διαχείμασης (π.χ. λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου) ή από οποιοδήποτε άλλο σημείο βρίσκονταν στα μέσα του χειμώνα (15 Ιανουαρίου). Αλλά αν στις 23/01/2007 παρατηρήθηκε στη δυτική Ελλάδα μετανάστευση του κιρκιριού, στις 22/02/2007 μετανάστευσαν 5 είδη πουλιών (προς το βορρά) και στις 18- 19 Μαρτίου ~25 είδη πουλιών. Τα ποσοστιαία κριτήρια της ανοιξιάτικης μετανάστευσης μπορούν να οριστούν από το 10-15% ή 25-30% του είδους που άρχισε να μεταναστεύει από το σύνολο των ειδών που βρίσκονται στησυγκεκριμένη περιοχή (Μεσολόγγι). Νομίζουμε ότι πρέπει να πούμε ότι η ανοιξιάτικη μετανάστευση στο Μεσολόγγι άρχισε στις 22 Φεβρουαρίου 2007 και αυτή η περίοδος μπορεί να κυμαίνεται ±5 ημέρες σε διάφορα χρόνια.

4.2. Μετανάστευση πουλιών και καιρικές συνθήκες

Ο Lack (1960) χρησιμοποιώντας στατιστικές μεθόδους (πολυπαραγοντικές αναλύσεις) προσπάθησε να βρει κάποια σχέση που να συνδέει-συσχετίζει τη μετανάστευση των πουλιών με τις καιρικές συνθήκες ‘απογείωσης, πτήσης και προσγείωσης’. Όπως και πολύ άλλοι ερευνητές (100 περίπου εργασίες), οι οποίοι προσπάθησαν να συνδυάσουν κάποια (ή κάποιες) μετεωρολογική καιρική παράμετρο (άνεμος επιφάνειας, βροχή, πίεση κλπ) με τη μετανάστευση των πουλιών, βρήκε ότι δεν υπάρχει κανένας σαφής συσχετισμός ανάμεσα στις δυο αυτές παραμέτρους.
Με ανάλογες εργασίες του, ο Dolnik (1975), κατέληξε στα παρακάτω συμπεράσματα:
Δεν υπάρχει ευνοϊκός ή μη ευνοϊκός καιρός για τη μετανάστευση των πουλιών. Τα πουλιά «είναι παντός καιρού»
Ο καιρός δεν ματαιώνει, ούτε και διακόπτει τη μετανάστευση των πουλιών, επηρεάζει όμως την τακτική και τη στρατηγική της πτήσης των πουλιών.
Οι παράγοντες που επηρεάζουν και τελικά ρυθμίζουν τη μεταναστευτική δυναμικότητα των πουλιών, είναι πολυάριθμοι και υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Ο καιρός είναι ένας από τους παράγοντες αυτούς. 
Κατέληξε στη διατύπωση των κανόνων αυτών μετά από πολύχρονη
έρευνα, κατά την οποία μελέτησε την ενστικτώδη συμπεριφορά των πουλιών τα οποία ‘ταξίδευαν πρώτη θέση’ μέσα σε κλουβιά, και τα οποία δεν αντιμετώπιζαν τις δυσκολίες μιας ελεύθερης πτήσης.
Υπενθυμίζεται ότι ο Dolnik, που είναι μέλος της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, επικέντρωσε την προσοχή του στους ενδογενείς φυσιολογικούς ρυθμούς της μετανάστευσης των πουλιών. Με τον τρόπο αυτό απεξαρτοποίησε τη μετανάστευση από το ατμοσφαιρικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ταξιδεύουν τα πουλιά. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως ένα σημαντικό οικολογικό λάθος και επιτρέπει την (μερική ή ολική) αμφισβήτηση των τριών παραπάνω κανόνων, που επειδή τους θέσπισε κάποιος με το βαρύ όνομα του Dolnik δεν είναι κατ’ ανάγκη σωστοί.
Παρά τα αρνητικά αποτελέσματα της συσχέτισης της μετανάστευσης και του καιρού, όλων σχεδόν των παραπάνω ερευνών, βασιζόμενοι σε πολύχρονη πείρα που αποκτήθηκε από την ‘εκ του πλησίον’ παρακολούθησης της μετανάστευσης, επανεξετάζεται το πρόβλημα της επίδρασης του καιρού στη μετανάστευση, χρησιμοποιώντας πληρέστερα δεδομένα καιρού (χάρτες επιφάνειας και ανώτερης ατμόσφαιρας καθώς και φωτογραφίες). Από τα αρχικά στάδια της μελέτης τα πουλιά θεωρήθηκαν τόσο ‘έξυπνα’ ώστε να είναι σε θέση:

1. Nα βρίσκουν (ή να ‘μαντεύουν’) τα ευνοϊκά (ή καλύτερα τα όχι αντίθετα) ανώτερα ρεύματα αέρα, δηλαδή «ούριους ανέμους» για την πτήση τους. Έτσι (αναφερόμενοι στο βόρειο ημισφαίριο), για την εαρινή μετανάστευσή τους προς τις πολικές περιοχές, αναζητούν νότιων διευθύνσεων ανέμους, ενώ για την αποδήμησή τους προς τον Ισημερινό κατά το φθινόπωρο, προτιμούν να «πάρουν» ανέμους του βόρειου τομέα. Η συμπεριφορά αυτή έχει ως αποτέλεσμα την εξοικονόμηση ενέργειας και τη μείωση της ποσότητας του λίπους που καίνε για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της πτήσης. Χωρίς την ‘οικονομία’ αυτή, η αποταμιευμένη ποσότητα σωματικού λίπους, θα είχε καταναλωθεί πριναπό τα μισά των τεράστιων (της τάξης των 5-10.000 χλμ.) αποστάσεων που καλύπτουν. Έτσι υπολογίζεται ότι το σημαντικότερο ποσοστό (πάνω από 95%) της μετανάστευσης πραγματοποιείται με ούριο ή ουδέτερο άνεμο και πολύ σπάνια ταξιδεύουν με κόντρα ανέμους.

2. Nα προσδιορίζουν τη θέση και την κίνηση των βαρομετρικών χαμηλών καθώς και τη θέση των βαρομετρικών υψηλών – αντικυκλώνων. Όπως είναι γνωστό, τα βαρομετρικά χαμηλά, που καταλαμβάνουν σχετικά μικρή επιφάνεια (της τάξης των 750-1500 χλμ.), κινούνται σχετικά γρήγορα (300-600 χλμ. ανά ημέρα), εκτός αν είναι πολύ ‘βαθιά’, οπότε μπορεί και να καθυστερήσουν, ενώ συνδέονται με κακοκαιρία. Αντίθετα τα βαρομετρικά υψηλά, που καταλαμβάνουν τεράστιες εκτάσεις 5-10000 χλμ., κινούνται πολύ αργά και συνδέονται είτε από καλοκαιρία, είτε από συνθήκες δημιουργίας ομιχλών (πρωινών κυρίως), που θα μπορούσαν να αποτελέσουν πολύ καλή κάλυψη των πουλιών, σε ενδεχόμενη «προσγείωσή» τους για αναζήτηση τροφής. Στα κράσπεδα των αντικυκλώνων και στα όριά τους με τα βαρομετρικά χαμηλά, συναντιούνται τα ισχυρότερα ρεύματα αέρα, που στα ανώτερα στρώματα έχουν την ταχύτητα των αεροχειμάρρων, με ένταση στο κέντρο πάνω από 60 Kt (Jet Streams).
3. Η προς βορά μετανάστευση γίνεται από στο τέλος του χειμώνα και μέχρι τα μέσα της άνοιξης, γιατί μετά (και μέχρι τα μέσα τις αρχές του φθινοπώρου), στα μέσα και χαμηλά γεωγραφικά πλάτη (όπου τα πουλιά ξεχειμωνιάζουν) σταματούν να διέρχονται ‘δυναμικά’ βαρομετρικά χαμηλά και έτσι δεν βρίσκουν εύκολα ρεύματα του νότιου τομέα που θα διευκολύνουν την προς βορά μετανάστευση τους.
4. Η προς χαμηλότερα (νοτιότερα) γεωγραφικά πλάτη μετανάστευση, αρχίζει από το τέλος Αυγούστου και διαρκεί μέχρι τα μέσα περίπου του φθινοπώρου. Την περίοδο αυτή, στην κεντρική Ευρώπη (και όχι σπάνια και σε όλη σχεδόν η Ευρώπη) επικρατεί πεδίο υψηλών πιέσεων (μόνιμος αντικυκλώνας κεντρικής Ευρώπης – Ευρασίας) ενώ στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Βόρεια Αφρική σχετικά χαμηλές πιέσεις, γεγονός που ευνοεί τη δημιουργία ανέμων βόρειου τομέα (ούριων για προς νότο μετακινήσεις). Ακόμα, προς τα μέσα του φθινοπώρου, αρχίζει και η διέλευση βαρομετρικών χαμηλών, που όταν τα κέντρα τους βρεθούν ανατολικά του σημείου αναχώρησης δίνουν ευνοϊκούς βόρειους ανέμους, για να διευκολυνθούν και τα πουλιά που άργησαν να φύγουν, (πιθανώς εξαιτίας ανειλημμένων υποχρεώσεών τους π.χ. μεγάλωμα νεοσσών), μαζί με τα πρώτα κρύα.

Εδώ σημειώνουμε ότι στο ύψος που πετούν τα πουλιά (600-1500 μ.) η περιστροφή της ατμόσφαιρας γίνεται κυκλικά και όχι προς το επίκεντρο του κυκλώνα, όπως γίνεται πιο κοντά στη γη (μέχρι τα 500μ.). Έτσι στα πουλιά προσφέρεται ένας δυναμικός αεροδιάδρομος μήκους 500-800 χλμ. στην περιφέρεια του κυκλώνα του χαμηλού βαρομετρικού, στο πρόσθιό του μέρος από το νότο προς το βορρά ενώ στο οπίσθιό του μέρος από το βορρά προς το νότο. Τα πουλιά μπορούν, νιώθοντας την πτώση της ατμοσφαιρικής πίεσης, να μπουν στον ανεμοστρόβιλο του κυκλώνα του χαμηλού βαρομετρικού, στα ρεύματα με τη χρήσιμη γι’ αυτά κατεύθυνση και ταχύτητα (πιο κοντά στο επίκεντρο, πιο λίγη ταχύτητα, στην περιφέρεια, μέγιστη ταχύτητα), σε κατεύθυνση βορρά-νότου το φθινόπωρο στο οπίσθιο μέρος του κυκλώνα, και νότου-βορρά την άνοιξη στο πρόσθιο μέρος του κυκλώνα, φτάνοντας γρήγορα και ενεργειακά οικονομικά στον προορισμό τους.
Η χρονική διάγνωση αυτών των ρευμάτων και αντίστοιχα της μαζικής μετανάστευσης των πουλιών έγινε κατ’ αρχάς εντοπίζοντας το κάθε σημείο παρατήρησης σε ακτίνα 300-400 χλμ. (Οδησσός-Φιδονήσι, Ζάκυνθος- Στροφάδια). Στη συνέχεια, γνωρίζοντας τη δυναμικότητα της διακύμανσης της χαμηλότερης θερμοκρασίας του 24ώρου στην ευρύτερη περιοχή για τις 40-80 ημέρες μετανάστευσης των πουλιών το φθινόπωρο, από 5-10 Αυγούστου όταν αρχίζει η μετανάστευση μέχρι τέλη Νοεμβρίου, και τη δυναμικότητα της υψηλότερης θερμοκρασίας την άνοιξη (Μάρτιος-Απρίλιος-Μάιος-90 ημέρες), συγκρίνουμε το πέρασμα του κυκλώνα του χαμηλού βαρομετρικού με την κορύφωση της μετανάστευσης των πουλιών. Αν τα πουλιά πετούν μαζικά με κορύφωση την άνοιξη στα θερμά ατμοσφαιρικά ρεύματα που κινούνται προς το βορρά, μόλις φτάσει αυτό το κυκλωνικό ρεύμα, παρατηρούμε ότι έχει αυξηθεί σημαντικά η υψηλότερη θερμοκρασία του 24ώρου (Σχ. 4.2). Αντίστοιχα το φθινόπωρο, όταν τα πουλιά πετούν στα ψυχρά ρεύματα από τη βόρεια Ευρώπη προς το νότο, την ημέρα της άφιξης της μάζας των πουλιών, η χαμηλότερη θερμοκρασία του 24ώρου απότομα μειώνεται για 2-3 ημέρες (Σχ. 4.3.) και ύστερα ξανά αυξάνεται.

Αυτά τα φαινόμενα της απότομης αυξομείωσης της ατμοσφαιρικής θερμοκρασίας που μετριέται από μετεωρολογικούς σταθμούς στην ευρύτερη περιοχή (σε ακτίνα 300 χλμ.) είναι στενά συνδεδεμένα με τη μαζική μετανάστευση πουλιών που πετούν σε αυτά τα ατμοσφαιρικά ρεύματα μεταφέροντάς τα στον προορισμό τους προς το βορρά και το νότο αντίστοιχα. Βασικό είναι ότι η δυναμικότητα της εποχικής θερμοκρασίας είναι για τους ερευνητές μόνο ένας δείκτης μετακίνησης των ατμοσφαιρικών ρευμάτων στα χαμηλά βαρομετρικά που μεταφέρουν με τη ροή τους τα μεταναστευτικά πουλιά. Για τα πουλιά, είναι αεροδυναμικά σημαντικό μόνο το δυναμικό ατμοσφαιρικό ρεύμα και η κατεύθυνσή του, και καθόλου δεν επηρεάζονται από την θερμοκρασία της ατμόσφαιρας η οποία είναι ασήμαντη για τα πουλιά.

Είναι σημαντικό ότι λόγω της μεγάλης ταχύτητας των ατμοσφαιρικών ρευμάτων στην περιφέρεια του κυκλώνα (ταχύτητα) και αντίστοιχα των πουλιών που πετούν σ’ αυτά τα ρεύματα που κατευθύνονται από χαμηλά βαρομετρικά, μπορούμε να προσδιορίσουμε χρονικά τις κορυφώσεις της μετανάστευσης με μεγάλη ακρίβεια, ±1-2 ημέρες σε μεγάλες περιοχές ακτίνας 500-800 μέτρων (Βαλκάνια-Μαύρη Θάλασσα) από τη δυναμικότητα των αυξομειώσεων της εποχικής θερμοκρασίας. Εκ των υστέρων και ύστερα από αυτές τις αποδείξεις, έχοντας τις μετρήσεις θερμοκρασίας μπορούμε προγνωστικά την ίδια μέρα και 1-3 ημέρες μετά, να προσδιορίσουμε την κορύφωση της μετανάστευσης των πουλιών ανάλογα με το προγνωστικό μοντέλο του καιρού της μετεωρολογικής υπηρεσίας.
Τα υψηλά βαρομετρικά συστήματα (αντικυκλώνες) είναι πολύ πιο σταθερά και αμετακίνητα και δεν μετακινούνται τόσο γρήγορα και τακτικά όπως οι κυκλώνες γι’ αυτό το λόγο είναι πολύ λιγότερο διαθέσιμα (15-20%) για τα μεταναστευτικά πουλιά, και αποκλειστικά στις περιφερειακές ζώνες τους όπου σχηματίζονται επίσης αεροδυναμικά γρήγορα ρεύματα (χλμ./ώρα) αλλά κινούμενα με την ίδια κατεύθυνση με τους δείκτες του ρολογιού και φυγοκεντρικά (Σχ. 4.1).
Στο πρόσθιο μέρος του αντικυκλώνα, τα ατμοσφαιρικά ρεύματα πηγαίνουν από το βορρά προς το νότο ενώ στο οπίσθιο μέρος του από το νότο προς το βορρά (όλα είναι αντίθετα στον αντικυκλώνα από τον κυκλώνα). Επομένως τα πουλιά μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα περιφερειακά δυναμικά ρεύματα του αντικυκλώνα βρισκόμενα μόνο στη συγκεκριμένη αρχική τοποθεσία του υψηλού βαρομετρικού στο μπροστινό ανατολικό του μέρος το φθινόπωρο και στο πίσω μέρος του (δυτικό) την άνοιξη. Αλλά έχοντας υπ’ όψη ότι τα πουλιά μπορούν να μπουν στον ανεμοστρόβιλο τόσο του υψηλού όσο και του χαμηλού βαρομετρικού μόνο σε ένα κατάλληλο σημείο και ότι οι αντικυκλώνες έχουν μεγάλη αργοπορία, οι κυκλώνες πρέπει να είναι 10-15 φορές πιο διαθέσιμοι για τα πουλιά απ’ ότι τα υψηλά βαρομετρικά.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι στις κεντρικές περιοχές κυκλώνων- αντικυκλώνων όπου η ατμόσφαιρα είναι σχεδόν στάσιμη δεν γίνεται καμία μετανάστευση πουλιών πιθανόν για μεγάλα χρονικά διαστήματα.
Επομένως μπορούμε να κάνουμε πρόγνωση της μαζικής μετανάστευσης των πουλιών μεταξύ Ελλάδας και νότιας Ουκρανία με ακρίβεια 2-3 ημερών αναλύοντας τους βαρομετρικούς χάρτες του καιρού στη ΝΑ Ευρώπη την άνοιξη και στην ανατολική Ευρώπη το φθινόπωρο.
Δείχνουμε δυναμικά στους χάρτες καιρού πώς τα πουλιά περιμένουν το διερχόμενο περαστικό κυκλώνα ο οποίος κατευθύνεται πάντα από τη δύση προς την ανατολή για να εισβάλλουν στα ρεύματα του κυκλωνικού ανεμοστρόβιλου και να πετάξουν στον προορισμό τους από βορρά προς νότο, διασχίζοντας τις ηπείρους και τις θάλασσες.
Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι οι κυκλώνες είναι υγροσυσσωρευτικά βαρομετρικά συστήματα και φέρνουν ψυχρά και θερμά ατμοσφαιρικά μέτωπα με σφοδρές καιρικές συνθήκες, δυνατό αέρα, καταιγίδες και βροχές που μπορούν να εμποδίσουν σημαντικά τη μετανάστευση των πουλιών. Εδώ μπορούμε να δούμε τα πουλιά ως έμπειρους μετεωρολογικούς προγνωσιολόγους που διαλέγουν τα κατάλληλα ξηρά ψυχρά ρεύματα που τα κρατάνε στον αέρα στους κυκλώνες, αποφεύγοντας ταυτόχρονα τις περιοχές χαμηλού βαρομετρικού με σφοδρές καιρικές συνθήκες (πολύ δυνατός αέρας, σύννεφα, βροχή, καταιγίδα, ομίχλη). Αν ο κυκλώνας είναι ένας τεράστιος ατμοσφαιρικός ανεμοστρόβιλος με διάμετρο 800-1300 χλμ., τα πουλιά πρέπει να μπουν και να διεισδύσουν σε αυτόν την κατάλληλη στιγμή στο κατάλληλο σημείο (να βρουν το αεροδιαδρομικό τους ρεύμα) και μόνο τότε θα μπορέσουν να ολοκληρώσουν το μεταναστευτικό τους ταξίδι με επιτυχία. Σε αντίθεση με τους επιτυχείς καιρικούς υπολογισμούς στην πτήση σε κυκλώνες χαμηλού βαρομετρικού, αν τα πουλιά βρεθούν στους τομείς του κυκλώνα με κατεύθυνση ανέμου αντίθετη στην πτήση και με πολύ σφοδρούς ανέμους, τα ενεργειακά αποθέματα λίπους εξαντλούνται και τα πουλιά πέφτουν στο έδαφος ή σε καταστρώματα καραβιών ή και στη θάλασσα και πεθαίνουν μαζικά από ασιτία ή από πνιγμό. Έτσι π.χ. στα Στροφάδια, στις 13 Απριλίου 1995 προσγειώθηκαν εξαιρετικά αδύναμα πουλιά, μαυρομυγοχάφτες και αηδόνια, που διέσχισαν τη Σαχάρα και τη Μεσόγειο σε μη ευνοϊκές καιρικές συνθήκες (αντίθετος βόρειος άνεμος 2-3 μποφόρ). Ύστερα από 1-2 ημέρες πέθαναν δεκάδες πουλιά με τα δαχτυλίδια μας στα πόδια ή ζούσανε αδύναμα 6-8 μέρες στο νησί τρεφόμενα με έντομα. Αργότερα, σε 5-6 μέρες (23-24/04), προσγειώθηκε στα Στροφάδια ένα άλλο κύμα μετανάστευσης βουρλοποταμίδων και θαμνοτσιροβάκων, με πολύ μεγάλα αποθέματα λίπους που υπολόγισαν σωστά και μπήκαν στα ευνοϊκά ατμοσφαιρικά ρεύματα, και τα οποία θα έφταναν στον προορισμό τους με ασφάλεια και άνεση.
Στις 16/04-22/04, έφτασαν στα Στροφάδια, 1 άτομο καστανολαίμη με πολύ λίπος και 3 άτομα χωρίς λίπος, και 3 θηλυκοί κοκκινοτσιροβάκοι στην τελική φάση πτήσης τα οποία δεν είχαν λίπος. Επομένως, η κάθε ομάδα πουλιών έχει τα δικά της φυσιολογικά αποθέματα λίπους. Η δικιά μας άποψη στο θέμα του συσχετισμού της μετανάστευσης των πουλιών με τις καιρικές συνθήκες βρίσκεται σε αντίθεση με την άποψη του Dolnik.

1. Στις βόρειες χώρες γύρω από τη Βαλτική Θάλασσα τα καιρικά φαινόμενα στην αρχική και τελική φάση της μετανάστευσης (φθινόπωρο, άνοιξη)
μπορεί να μην είναι τόσο σημαντικά και δυναμικά όπως στο επίπεδο της Μεσογείου που είναι στη μέση της μεταναστευτικής διαδρομής.


2. Οι υπερασπιστές της θεωρίας της απόλυτης κυριαρχίας των καιρικών παραγόντων μπορεί να έχουν υπερεκτιμήσει την επίδραση ενός αποσπασμένου καιρικού φαινομένου (θερμοκρασία, άνεμος, βροχή,
βαρομετρικό) στη μετανάστευση των πουλιών.
Τα πουλιά διαλέγουν για την πτήση τα συγκεκριμένα κατευθυνόμενα ρεύματα στα χαμηλά και υψηλά βαρομετρικά σε ύψος 600- 1500 μ. και δεν τα επηρεάζει ιδιαίτερα ούτε η θερμοκρασία, ούτε η ατμοσφαιρική πίεση, ούτε η βροχή. Τα πουλιά αντιλαμβάνονται την ατμοσφαιρική κατάσταση εντελώς διαφορετικά από τους μετεωρολόγους με τα εργαλεία τους και τους αριθμούς τους. Δεν μπορούμε να πούμε ότι τα πουλιά δεν μεταναστεύουν σε αντίθετο άνεμο δίπλα στη γη, στη βροχή ή στην ομίχλη. Γιατί, όταν τα πουλιά μπαίνουν στα μεταναστευτικά ατμοσφαιρικά ρεύματα συνεχίζουν την πτήση σε όποιο καιρό και αν βρουν στη διαδρομή τους για να ολοκληρώσουν το μεταναστευτικό άλμα όσο τους φτάνουν οι δυνάμεις τους ; Είναι σαφές το συμπέρασμα του Dolnik ότι τα πουλιά φυσιολογικά και ενδογενώς ετοιμάζονται για τη μετανάστευση συσσωρεύοντας λίπος, μετρώντας τη φωτοπερίοδο μέρα-νύχτα, αλλά στην τελική φάση η επιτυχής μετανάστευση πουλιών εξαρτάται 70-80% από την αντικειμενική επιλεγμένη αεροδιαδρομή τους στην ατμόσφαιρα. Αρκεί να μπουν σε κατάλληλο ρεύμα και η πτήση γίνεται από μόνη της αυτόματα. Αυτό αφορά φυσικά την πλειονότητα των πουλιών που μεταναστεύουν μαζικά χιλιάδες άτομα μόνο σε ορισμένες μέρες. Μας κάνει εντύπωση ότι όταν γίνεται η κορύφωση της μετανάστευσης των πουλιών, στην «κατάλληλη» για πτήση ατμόσφαιρα πετάνε ολόκληρες μάζες πουλιών πολλών και διαφόρων ειδών (10-30-40 είδη) δείχνοντάς μας ότι ο ενιαίος αεροδιάδρομος είναι ανοιχτός (ευνοϊκός για την πτήση) αυτές τις 2-3-4 μέρες για όλους και ύστερα γίνεται περικοπή μετανάστευσης για 3-4-5 μέρες.

Ο Dolnik και για αυτό το φαινόμενο της κυματώδους μετανάστευσης των πουλιών βρίσκει δική του ενδοφυσιολογική ιδιόρρυθμη εξήγηση, π.χ. στην αρχή του κύματος πετάνε τα πιο παχουλά πουλιά με πολύ λίπος και παρασύρουν τα πουλιά μέχρι και άλλων ειδών με μέτριο λίπος στη μετανάστευση. Και με αυτό τον τρόπο γίνεται η κορύφωση του κύματος της μετανάστευσης πουλιών. Αλλά στην κορύφωση της μετανάστευσης η μάζα των πουλιών που πετάνε είναι τόσο διαφορετική και από φυλογενετική ταξινομική άποψη και από αεροδυναμική και από φυσιολογική κατάσταση και εντελώς διαφορετικής προέλευσης που είναι αδύνατο να συγχρονιστούν στην πτήση τόσο τέλεια σε 2-4 μέρες από ενδογενείς ιδιόρρυθμους παράγοντες, εκτός από τη συγκεκριμένη ευνοϊκή κατάσταση της ατμόσφαιρας που είναι το μόνο ενιαίο στοιχείο που ενώνει τον κοκκινολαίμη με τα χελιδόνια και τα σπουργίτια.
Είναι φυσικά λογικό όταν όλα τα πουλιά της περιοχής μετανάστευσαν σε ευνοϊκά ανοδικά ρεύματα σε 2-4 μέρες δημιουργώντας κορύφωση του κύματος μετανάστευσης, τις επόμενες 3-5 μέρες να μην γίνεται η μετανάστευση σχεδόν καθόλου, γιατί δεν υπάρχουν πουλιά πια για την πτήση σε αυτήν την περιοχή μέχρι να γίνει το επόμενο κύμα πτήσης από εισερχόμενη επόμενη ομάδα πουλιών, σε ευνοϊκά ανοδικά ρεύματα.
Εάν μελετήσουμε ξεχωριστά το κάθε είδος, διαπιστώνουμε ότι δημιουργεί από 1-2 μέχρι 5-6 κορυφώσεις μετανάστευσης. Αλλά το κάθε κύμα μετανάστευσης πουλιών αποτελείται από 2-3-6 έως 10-16 είδη που είναι αναμεμειγμένα το ένα με το άλλο σε αυτές τις μέρες και πετάνε μαζί σχηματίζοντας όμως μονοειδή κοπάδια.

Βιβλιογραφία

Casement M.B. 1966. Migration across the Mediterranean observed by radar. Ibis 108: 461-491.
Busse P. 1970. Measurements of weight and fatness in migrating populations of birds. Not. Orn. 11(1): 1-15.
Dolnik V.R. 1975. Μεταναστευτική κατάσταση των πουλιών. Μόσχα [στα Ρωσικά] Dolnik V.R. & Blyumental T.I. 1967. Autumnla pre-migratory and migratory period in the chaffinch (Fringilla coelebs coelebs) and some other
temperate zone passerine birds. Condor 69: 435-468.
Gauthreaux S.A. 1969. A portable ceilometer technique for studying loe-level
nocturnal migration. Bird Banding 40(4): 309-320.
Lack D. 1960. The influence of weather on passerine migration. Auk 77: 171-
209.
Mihelsons H. 1970. Ornithological research in the Latvian SSR. Zinatne, Riga. Nisbet I.C.T. 1963. Quantitative study of migration with 23-centimeter radar.
Ibis 105(4): 435-460.
Nisbet I.C.T. & Drury W.H. 1967. Weather and migration. Mass. Audubon
52: 12-19.
Pennyquick C.J. 1969. The mechanics of bird migration. Ibis 111: 525-556. Schogolev I. 1992. The Dnestr delta, Black Sea: ornithological importance,
conservation problems and management proposals. Avocetta 16: 108-
111.
Schogolev I. 2000. Visual bird migration at the northwestern coast of the
Black Sea, Ukraine. Avocetta 24(1): 3-18.
Schogolev I. & Dimaki M. 1996. Bird migration at Strophades islands (Ionian
Sea, Greece). The Ring 18(1-2): 89-96
Ακριώτης Τ. & Χανδρινός Γ. 2004. Επανευρέσεις δακτυλιωμένων πουλιών
(1985-2004). Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών, 164 σελ.