Πυρκαγιές, πλημμύρες και δενδροφυτεύσεις

Οι δασικές πυρκαγιές είναι ένα φαινόμενο των μεσογειακών οικοσυστημάτων που υπήρχε και θα υπάρχει σε μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση με την παρούσα ελλιπή διαχείριση και πολιτική. Όχι βεβαίως τόσο λόγω της διαβόητης κλιματικής αλλαγής, αλλά κυρίως της συσσώρευσης βιομάζας (πύκνωση των δασών) και άλλων ανθρωπογενών παραγόντων. Το πρόσφατο Πόρισμα Γκόλνταμερ, με αφορμή την τραγωδία στο Μάτι, αναλύει με πληρότητα το τι συμβαίνει.

 

Επακόλουθο των πυρκαγιών είναι οι πλημμύρες. Απουσία της βλάστησης, ό όγκος νερού και η ταχύτητά του προς τα κατάντι αυξάνονται. Συνεπώς η παροχή των ρεμάτων δεν επαρκεί. Επιπλέον τα φερτά υλικά (χώμα, πέτρες, κορμοί), δεν συγκρατιόνται από τη βλάστηση και συμπαρασύρονται από το νερό με αποτέλεσμα να φράσουν τα ρέματα. Οι τραγικές επιπτώσεις των δυνάμεων αυτών γνωστές. 

 

Τα ΜΜΕ παρουσιάζουν επιδερμικά το όλο πρόβλημα περιοριζόμενα στις επιπτώσεις και όχι στις πραγματικές αιτίες. Μεταξύ άλλων, γίνεται λοιπόν αναφορά στις δενδροφυτεύσεις και την καταλληλότητα των διαφόρων δασοπονικών ειδών. Η πυρκαγιά εξαρτάται από την καύσιμη ύλη, την ποσότητα, τη συνέχεια, αλλά και την ευφλεκτικότητά της – άρα από τα χαρακτηριστικά της βλάστησης. Από εκεί ξεκινά η πολύ σημαντική, αλλά παραμελημένη, πρόληψη στην αντιμετώπιση των πυρκαγιών (κλαδεύσεις, αραιώσεις, αντιπυρικές ζώνες, βόσκηση, ελεγχόμενη φωτιά) και βεβαίως η ευνόηση ειδών με μικρότερη ευφλεκτικότητα, τα οποία καίγονται πιο αργά ή με απλά λόγια δεν αρπάζουν εύκολα φωτιά. 

 

Επί της ουσίας η δενδροφύτευση δεν χρειάζεται σε ευρεία κλίμακα, τα φυσικά οικοσυστήματα που είχαν βλάστηση και κάηκε πρασινίζουν από μόνα τους και καθορίζουν τα φυτικά είδη, ικανά να επιβιώσουν στις ξηροθερμικές συνθήκες και στο μικροπεριβάλλον της κάθε θέσης. Για αρκετά δένδρα και θάμνους της Μεσογείου η φωτιά είναι η “χαρά τους” καθώς αναγεννιούνται και ανανεώνονται (πυρόφυτα). Ευρεία δενδροφύτευση ή σπορά χρειάζεται συνήθως στα ορεινά κωνοφόρα, δηλαδή στην ελάτη που είναι σκιόφιλη και δυσκολεύεται να αναγεννηθεί.

 

Πάντως, όταν οι πυρκαγιές είναι συχνές και ασκείται βόσκηση που αφαιρεί την πολύτιμη ποώδη βλάστηση και καταστρέφει την αναγέννηση, τότε προκαλείται διάβρωση του εδάφους και επέρχεται υποβάθμιση. Πολλές περιοχές που καλύπτονταν με δρυοδάση κατά το παρελθόν, σταδιακά υποβαθμίστηκαν και αντικαταστάθηκαν από βλάστηση θαμνολίβαδων (πουρνάρι, σχίνος, κουμαριά, ρείκι), πευκοδάση και τέλος φρύγανα και πόες, και έτσι επήλθε ερημοποίηση – συνήθως σε περιοχές της νοτιοανατολικής Ελλάδας. 

 

Στις περιοχές αυτές, οι υδρολογικές λεκάνες έγιναν ευαίσθητες στις ραγδαίες βροχοπτώσεις, με αποτέλεσμα όταν αυτές συμβαίνουν μια φορά στα 20 ή 50 ή 100 έτη να προκαλούν μεγάλες καταστροφές. Η επιστήμη της δασικής υδρολογίας και ορεινής υδρονομικής εξετάζουν τα θέματα αυτά και προτείνουν τα κατάλληλα δασοτεχνικά έργα.

 

Μεταξύ των οποίων και δενδροφύτευση. 

 

Η δενδροφύτευση, για να επανέλθουμε σε αυτή, είναι για το οικοσύστημα, ότι η μεταμόσχευση οργάνων για τον άνθρωπο. Προσπάθειες κατά το παρελθόν, όπου χιλιάδες στρέμματα φυτεύτηκαν και πολλά χρήματα ξοδεύτηκαν, οδήγησαν συχνά σε αποτυχίες. Ο άνθρωπος πρέπει να εργαστεί παράλληλα με τη φύση και όχι αντίθετα ή πλημμελώς. Μόνο αν υπάρχει πραγματικά επιστημονικός σχεδιασμός και βαθιά κατανόηση των φυσικών διεργασιών (έδαφος, κλίμα, ανταγωνιστικά είδη, μικροοργανισμοί του εδάφους, βιοποικιλότητα), μπορεί να επιχειρείται η κατάλληλη δεντροφύτευση, ακόμα και η μερική αλλαγή δασικού είδους κατά θέσεις. Η ελληνική χλωρίδα είναι πλούσια και μπορεί να προσφέρει λύσεις και η επιστήμη διαθέτει πλέον σύγχρονες τεχνικές που μπορούν να αξιολογήσουν τα μικροπεριβάλλοντα μιας ευρύτερης περιοχής. 

 

Γενικά η ευρεία αλλαγή δασοπονικού είδους σε μια περιοχή χιλιάδων στρεμμάτων δεν θεωρείται οικολογικά και οικονομικά εφικτή. Ωστόσο σε θέσεις με καλύτερες εδαφικές συνθήκες και περισσότερη υγρασία μπορεί να φυτεύεται η λιγότερο εύφλεκτη χνοώδης δρυς και η βελανιδιά αντί για πεύκη. Κατάλληλα είδη είναι επίσης η ξηρανθεκτική  χαρουπιά με τα πολύτιμα χαρούπια, η κουτσουπιά με τα μωβ άνθη, η γλύστροκουμαριά και η κουμαριά με τους πολύτιμους καρπούς. Επίσης ένα πολύτιμο και ανθεκτικό είδος που μπορεί να βοηθά στα όρια με γεωργικές περιοχές και οικισμούς είναι η συκιά. 

 

Ανάλογα, μπορούν να γίνονται δασοπονικοί χειρισμοί (υλοτομίες-αραιώσεις) ώστε να ευνοείται κάποιο είδος έναντι άλλου, όπως στα μεικτά δάση χαλεπίου πεύκης και κουκουναριάς θα πρέπει να απομακρύνεται η χαλέπιος. Η κουκουναριά λόγω της φυσικής αποκλάδωσης και του σχήματος δυσκολεύει τη φωτιά να γίνει επικόρυφη, δηλαδή να πάρει ύψος και να καίει την κόμη του δένδρου.

 

Επιπλέον, στις παρυφές των δρόμων και των αντιπυρικών ζωνών μπορεί να αντικατασταθεί η πεύκη από το κυπαρίσσι, την άρκευθο, τη δάφνη, και την πικροδάφνη. Ειδικά το κυπαρίσσι υπόσχεται πολλά στην αντιπυρική προστασία, και ήδη χρησιμοποιείται σε άλλες Μεσογειακές χώρες.

 

Η πεύκη (χαλέπιος, τραχεία) δεν πρέπει να δαιμονοποιηθεί, απλά να περιοριστεί, όπου είναι δυνατόν, λόγω της ευφλεκτικότητάς της, της μικρής της αξίας για τη βιοποικιλότητα και ίσως της μικρής αξίας δασικών προϊόντων, ιδίως όταν δεν εφαρμόζεται ρητινοσυλλογή. 

 

Ακόμα περισσότερο στα περιαστικά δάση, επιβάλλεται σχεδιασμός από ειδικούς δασολόγους, ώστε να περιορίζεται η ευφλεκτικότητα και συνάμα να διατηρείται η αισθητική του τοπίου. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι και πιο εύκολη η άρδευση, παράγοντας πολύ σημαντικός για την αρχική εγκατάσταση των φυταρίων. Εύφλεκτα είδη, όπως η πεύκη και ο ευκάλυπτος δεν θα πρέπει να συγκροτούν συστάδες κοντά σε σπίτια και δρόμους. Χαρακτηριστικά μπορεί να ειπωθεί ότι ακόμα και να σου χαρίζουν ένα σπίτι μέσα σε πευκοδάσος, καλύτερα να μην το πάρεις.

 

Τα δασικά φυτώρια είναι ανάγκη να υποστηριχθούν και να ξεκινήσουν πρωτοβουλίες και συνεργασίες στο πλαίσιο των κατά τόπους Σχεδίων Πρόληψης Δασικών Πυρκαγιών. Οι Δασικές Υπηρεσίες θα πρέπει να ενισχυθούν και να εκσυγχρονιστούν διότι μπορούν να πράξουν πολλά στον τομέα της πρόληψης κατά των πυρκαγιών και των πλημμυρών.