Τι σημαίνει στην ουσία η πυρκαγιά για τα θηράματα; Ένα τόσο σφοδρό φαινόμενο που κατακαίει τη βλάστηση, εξελίσσεται σε εκτεταμένο μέτωπο και κινείται γρήγορα αναμένεται να επηρεάζει και τα θηράματα. Πόσο όμως;;;
Εκφράσεις, οι οποίες ακούγονται ακόμα και από κυνηγετικά χείλη, όπως: “…η πυρκαγιά πάντοτε ζημιώνει έναν βιότοπο…” και “…σίγουρα στα τριχωτά θηράματα θα υπάρχει μείωση…”, έχουν επιστημονική βάση ή αποτελούν μισές αλήθειες που οδηγούν στη λήψη υπερβολικών και ανώφελων περιοριστικών μέτρων;
Οι επιδράσεις των δασικών πυρκαγιών στην άγρια πανίδα μπορούν να διακριθούν σε βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες. Οι βραχυπρόθεσμες αναφέρονται στην άμεση θανάτωση κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς και στην έμμεση θανάτωση από τη μη καταλληλότητα του μεταπυρικού ενδιαιτήματος κατά τις επόμενες ημέρες.
Οι μακροπρόθεσμες επιδράσεις συμβαίνουν μετά την παρέλευση δύο έως τεσσάρων μηνών και διαρκούν αρκετά έτη και έγκεινται στην καταλληλότητα ή μη του μεταπυρικού ενδιαιτήματος, τη δυνατότητα μετακινήσεων του είδους, την ύπαρξη γειτονικών πληθυσμών, τα είδη ανταγωνιστών και αρπάγων που διαβιούν στην ευρύτερη περιοχή και άλλους παράγοντες.
Στη συνέχεια θα εξεταστεί τι συμβαίνει για τον αγριόχοιρο και το λαγό λαμβάνοντας πάντα υπόψη τα τελευταία επιστημονικά ευρήματα.
Αγριόχοιρος
Ο αγριόχοιρος έχει αποδειχθεί πως μπορεί να αναπτύξει ταχύτητα πάνω από 45km/h, είναι ένα μεγάλο, δυνατό ζώο, που απαντά συνήθως σε ιεραρχημένες ομάδες, οι οποίες κατά μέσο όρο και υπό κανονικές συνθήκες κινούνται σε ένα χώρο 26.000στρ.. Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο που συμβαίνουν οι σφοδρότερες πυρκαγιές έχει γίνει ο απογαλακτισμός των περισσότερων νεογνών και μπορούν να ακολουθήσουν το κοπάδι.
Εκτιμάται λοιπόν ότι η άμεση θνησιμότητα από την πυρκαγιά θα είναι μικρή και πράγματι ελάχιστες είναι οι αναφορές για θανατώσεις αγριόχοιρων από πυρκαγιές. Επίσης, η μικρή αρπακτικότητα και η δυνατότητα μετακινήσεων πολλών δεκάδων χιλιομέτρων καθιστά μικρές τις όποιες βραχυπρόθεσμες άμεσες απώλειες.
Όσον αφορά τις μακροπρόθεσμες επιδράσεις, εάν η πυρκαγιά είναι μικρού εμβαδού, έως 10.000 στρ. ή το σχήμα της καμένης έκτασης είναι επίμηκες και ανομοιογενές, μπορεί να προσφερθούν στο είδος θέσεις διατροφής με διάκενα σε ένα ευρύτερο πυκνό και εκτενές δασικό τοπίο.
Σε μεγαλύτερης εκτάσεως πυρκαγιές ενδέχεται να μειωθούν οι θέσεις κάλυψης σε βαθμό όπου να μην μπορούν να αντισταθμιστούν. Ανάλογα μπορεί να μειωθούν τα διαθέσιμα τροφής, κυρίως καρποί δέντρων και θάμνων. Συνεπώς αναμένεται να επέλθει υποβάθμιση του ενδιαιτήματος και μείωση του τοπικού πληθυσμού για μια δεκαετία περίπου, έως ότου αναπτυχθούν και καρποφορήσουν ικανοποιητικά και πάλι τα δένδρα και οι θάμνοι.
Σημειώνεται πως οι ανωτέρω σκέψεις δεν έχουν εξεταστεί στο πλαίσιο ενός ερευνητικού προγράμματος για τον αγριόχοιρο σε καμένες εκτάσεις.
Λαγός
Ο λαγός σε αντίθεση με τον αγριόχοιρο αναμένεται να έχει μεγαλύτερη θνησιμότητα βραχυπρόθεσμα – αλλά μακροπρόθεσμα ο οικότοπος καθίσταται καταλληλότερος για το λαγό καθότι είναι κατεξοχήν είδος των ανοικτών εκτάσεων.
Σχετικές μαρτυρίες για θανάτωση λαγών από πυρκαγιά αναφέρονται στη βιβλιογραφία. Ελεγχόμενη φωτιά στο Αϊντάχο η οποία ήταν εκτενής και εξαπλώθηκε γρήγορα είχε ελάχιστη άμεση θνησιμότητα στο λαγό της Καλιφόρνιας και σύμφωνα με τις μετέπειτα καταμετρήσεις ο πληθυσμός ήταν σημαντικά υψηλότερος στις καμένες εκτάσεις σε σχέση με τις μη καμένες.
Ωστόσο στα άγονα θαμνολίβαδα του Αϊντάχο οι επαναλαμβανόμενες πυρκαγιές μείωσαν μόνιμα την πυκνότητα του λαγού της Καλιφόρνιας. Αυτό αποδίδεται στη μόνιμη υποβάθμιση του ενδιαιτήματος με τη μετατροπή των θαμνολίβαδων σε ποολίβαδα, με αποτέλεσμα τη μείωση της κάλυψης για το λαγό και την αύξηση της αρπακτικότητας.
Όσον αφορά τα βόρεια κωνοφόρα δάση οι πυρκαγιές ευνοούν τους λαγούς. Επιστήμονες αναφέρουν πως οι περιοδικές μεταβολές στην αφθονία του αμερικανικού λαγού σχετίζονται με τις ηλιακές κηλίδες μέσω των σχέσεων: αύξηση ηλιακών κηλίδων – ευνοϊκές καιρικές συνθήκες για πυρκαγιά – αύξηση πυρκαγιών – βελτίωση του ενδιαιτήματος του λαγού. Σύμφωνα με τους ίδιους αυτό θα πρέπει να αποδοθεί στο ότι τα δάση υπό αναγέννηση μετά από πυρκαγιά έχουν μειωμένο κίνδυνο αρπακτικότητας στο λαγό και προσφέρουν άφθονη τροφή.
Σε ένα τέτοιο δάσος στην Αλμπέρτα μια εαρινή πυρκαγιά που εξελίχθηκε με αργή ταχύτητα σε μια έκταση 2500 στρ. δεν προκάλεσε θνησιμότητα στους αμερικανικούς λαγούς, ενώ ζωντανοί λαγοί βρέθηκαν στην καμένη έκταση όταν τα αποκαΐδια έβγαζαν ακόμα καπνό. Ο πληθυσμός του λαγού δε μειώθηκε λόγω τις πυρκαγιάς, τουναντίον μετά από ένα έτος ήταν υψηλότερος σε σχέση με τα προηγούμενα έτη. Η πυρκαγιά ωστόσο άλλαξε την κατανομή των ζώων. Οι λαγοί έφυγαν από την έκταση όπου η βλάστηση είχε καεί ολοσχερώς και μετακινήθηκαν στις γειτονικές μέτρια καμένες εκτάσεις. Οι λαγοί επανήλθαν στην έντονα καμένη περιοχή μετά από ένα έτος. Το ποσοστό των εγκύων θηλυκών στις καμένες εκτάσεις μειώθηκε τους μήνες που ακολούθησαν μετά την πυρκαγιά, επανήλθε όμως μετά από ένα έτος.
Στη Μεσόγειο η αναλυτικότερη έρευνα για τον πληθυσμό του λαγού μετά από πυρκαγιές έγινε από τον γράφοντα και τους συνεργάτες του και δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Current Zoology. Μελετήθηκε ο πληθυσμός του λαγού μετά από πυρκαγιά στην Κασσάνδρα Χαλκιδικής και στο Λαγκαδά της Θεσσαλονίκης. Βρέθηκε πως η αφθονία του λαγού ήταν μικρότερη το πρώτο έτος μετά την πυρκαγιά στις καμένες εκτάσεις σε σχέση με τις μη καμένες. Η διαφορά αυτή ήταν εντονότερη στις έντονα καμένες εκτάσεις όπου η πυρκαγιά κατάστρεψε εντελώς την ξυλώδη βλάστηση.
Το αντίστροφο διαπιστώθηκε το δεύτερο έτος όπου η αφθονία του λαγού ήταν μεγαλύτερη στις καμένες εκτάσεις. Το τρίτο έτος επιτράπηκε και η θήρα στην Κασσάνδρα, αλλά ο πληθυσμός του λαγού συνέχισε να αυξάνεται. Έτσι ειδικά το τρίτο και τέταρτο έτος μετά την πυρκαγιά η πυκνότητα των λαγών ήταν πάνω από τρεις φορές μεγαλύτερη στα καμένα σε σύγκριση με τα γειτονικά μη καμένα. Από το έκτο έτος η θετική επίδραση της πυρκαγιάς για το λαγό μειώθηκε.
Η μεγαλύτερη αφθονία του λαγού στις καμένες εκτάσεις από το δεύτερο έτος μετά την πυρκαγιά δεν βρέθηκε να οφείλεται τόσο στη βελτίωση της ποιότητας της τροφής του, της σωματικής κατάστασης και της αναπαραγωγής – αλλά η μείωση της αφθονίας μερικών ειδών αρπάγων (κυρίως του πετροκούναβου), η αλλαγή της δομής της βλάστησης και η μεγαλύτερη επιβίωση των νεαρών λαγών αποτελούν γεγονότα από τα οποία συνάγεται η μείωση της αρπακτικότητας στις καμένες εκτάσεις ως ο κύριος θετικός παράγοντας.
Επίλογος
Οι δασικές πυρκαγιές επιδρούν εντελώς διαφορετικά στον αγριόχοιρο και στο λαγό. Βραχυπρόθεσμα μπορεί να θανατώσουν και να εκτοπίσουν το λαγό μειώνοντας τον πληθυσμό του, ενώ τον αγριόχοιρο κυρίως τον εκτοπίζουν. Μακροπρόθεσμα ευνοούν το λαγό καθότι βελτιώνεται το ενδιαίτημά του, με την πάροδο των ετών όμως και ιδίως μετά τα 5-10 έτη πυκνώνει και πάλι η βλάστηση και ευνοείται ο αγριόχοιρος. Οι ιδιαιτερότητες βεβαίως της κάθε περιοχής τροποποιούν το ανωτέρω γενικό συμπέρασμα.
Του Δρος Χρήστου Κ. Σώκου
