Επιστήμονες της Κυνηγετικής Ομοσπονδίας Μακεδονίας & Θράκης και συνεργάτες τους πραγματοποιούν καταγραφές της πτηνοπανίδας στο πλαίσιο διαφόρων ερευνών. Στην εργασία αυτή, εξετάζεται η επίδραση μετεωρολογικών παραμέτρων στην αφθονία της μπεκάτσας, της σιταρήθρας και υδρόβιων πτηνών τα οποία είναι αντιπροσωπευτικά ειδη: δασικού, γεωργικού και υγροτοπικού οικοσυστήματος, αντίστοιχα. Τα αποτελέσματα ανακοινώθηκαν στο πλαίσιο συμμετοχής της ΚΟΜΑΘ στο 15ο Πανελλήνιο Δασολογικό Συνέδριο: Μπίρτσας Π., Σώκος X., Πλατής Π., Μαλλιάρου Κ., Παπασπυρόπουλος Κ., Γιαννακόπουλος Α. 2011. Καιρός και φαινολογία μετανάστευσης και διαχείμασης πτηνών σε οικοσυστήματα της βόρειας Ελλάδας. 15ο Πανελλήνιο Δασολογικό Συνέδριο, Καρδίτσα 16-19 Οκτωβρίου 2011.
http://www.wfdt.teilar.gr/15_th_Panhellenic_Forestry_CONFERENCE/Presentations/Mpirtsas.pdf
Περίληψη
Διαπιστώθηκε πως η φθινοπωρινή άφιξη της μπεκάτσας καθυστερεί τα έτη με υψηλές θερμοκρασίες. Η αναχώρηση της σιταρήθρας δεν έδειξε κάποια σχέση με τα μετεωρολογικά δεδομένα. Οι χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα του 2001-2002 οδήγησαν αρχικά σε αύξηση της αφθονίας των υδρόβιων στο Δέλτα Εβρου, αλλά στη συνέχεια το παρατεταμένο ψύχος φαίνεται να ανάγκασε τα υδρόβια να μετακινηθούν νοτιότερα. Αν και τα δεδομένα ήταν για περιορισμένα έτη, έδειξαν ότι η θερμοκρασία αέρα αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους ή ίσως το σημαντικότερο παράγοντα που επιδρά στη φαινολογία της μετανάστευσης των πτηνών. Η αύξηση της θερμοκρασίας αναμένεται να τροποποιήσει τη σύνθεση των ειδών και να μειώσει τον αριθμό των ατόμων που διαχειμάζουν σε περιοχές της Ελλάδας ή να μειώσει το χρονικό διάστημα της παραμονής τους.
Εισαγωγή
Η επίδραση των καιρικών φαινομένων και άλλων αβιοτικών παραγόντων στο φαινόμενο της μετανάστευσης, είναι σύνθετη και μπορεί να διαφέρει σύμφωνα με την εκάστοτε κλίμακα που εμφανίζεται, καθώς και σε σχέση με τα είδη, την περιοχή, την εποχή και το έτος (Shamoun-Baranes κ.α. 2010). Η φαινολογία της μετανάστευσης πτηνών έχει ερευνηθεί εντατικά το τελευταίο διάστημα, για να αξιολογήσει την οικολογική επίδραση της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής (MacMynowski και Root 2007, Adamik και Pietruszkova 2008), αλλά και για να βελτιωθεί η διαχείριση των μεταναστευτικών θηραματικών ειδών (FerrandKai Gossmann2001).
Η σύνδεση μεταξύ των μετεωρολογικών παραμέτρων (θερμοκρασία, κατακρημνίσματα) και της μεταναστευτικής έναρξης είναι πολύ ισχυρή για πτηνά που πραγματοποιούν κοντινές και μέτριες μεταναστευτικές αποστάσεις (Berthold 1996, Pulido κ.α. 1996). Αντιστρόφως, τα είδη που μεταναστεύουν σε μεγάλες αποστάσεις επηρεάζονται κυρίως από τη φωτοπερίοδο, ενώ η ιδιότητα αυτή υπόκειται σε ισχυρό γονιδιακό έλεγχο (Berthold 1996, Pulido κ.α. 1996).
Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να επιφέρει αλλαγές στο χρόνο εκδήλωσης της μετανάστευσης, καθώς και στα βιολογικά φαινόμενα που εξαρτώνται από τον καιρό. Για παράδειγμα, οι ημερομηνίες έναρξης της φθινοπωρινής μετανάστευσης των ειδών που διανύουν μεγαλύτερες αποστάσεις λαμβάνουν χώρα νωρίτερα. Αντιθέτως τα είδη που διανύουν μικρές αποστάσεις κατά τη μετανάστευση καθυστερούν να μετακινηθούν νοτιότερα καθώς εκμεταλλεύονται τις ευνοϊκότερες συνθήκες στις περιοχές αναπαραγωγής (Jenni και Kery 2003).
Στην Ελλάδα οι ερευνητικές προσεγγίσεις σχετικά με την επίδραση του καιρού στα πτηνά είναι περιορισμένες (π.χ. Sokos κ.α. 2009). Ένα σοβαρό πρόβλημα είναι η απουσία μακροχρόνιων δεδομένων τα οποία να έχουν ληφθεί με τον ίδιο τρόπο (Νοΐδου κ.α. 2009).
Άφιξη μπεκάτσας στην Καστοριά
Οι μπεκάτσες καταγραφηκαν τον Οκτω|3ριο και Νοεμρίριο κατα τη διαρκεια 165 εξορμήσεων κατά την περίοδο 1992-2005. Καθ’ όλη την περίοδο της έρευνας οι μπεκάτσες εντοπίζονταν από τους ίδιους παρατηρητές με τη βοήθεια σκύλων παρόμοιων κυνηγετικών ικανοτήτων. Σε κάθε εξόρμηση η έρευνα με τα σκυλιά φέρμας διαρκούσε τέσσερις ώρες. Οι μπεκάτσες που εντοπίστηκαν για δεύτερη φορά από τα σκύλους φέρμας δεν καταγράφονταν πάλι.
Για να περιγραφούν οι καιρικές συνθήκες βόρεια της περιοχής έρευνας, επιλέχθηκαν τέσσερις μετεωρολογικοί σταθμοί κατά μήκος της διαδρομής της μετανάστευσης: Σερβία: Sjenica, Σλοβακία: Poprad, Ρωσία: Tver, και Φινλανδία: Helsinki. Βρέθηκε ότι η άφιξη των μπεκατσών στην περιοχή έρευνας λαμβάνει χώρα κυρίως από το τρίτο δεκαήμερο του Οκτωβρίου μέχρι το τρίτο δεκαήμερο του Νοεμβρίου. Το μέσο δεκαήμερο όπου συμβαίνει η αύξηση του αριθμού τους τοποθετείται ανάμεσα στο πρώτο και το δεύτερο δεκαήμερο του Νοεμβρίου. Η αύξηση του αριθμού των μπεκατσών καθυστέρησε στις περιόδους με υψηλότερες θερμοκρασίες αέρα. Η συσχέτηση ήταν σημαντικότερη για τους σταθμούς της Σερβίας και της Ελλάδας σε σχέση με βορειότερους σταθμούς. Δεν παρατηρήθηκε καμία σημαντική σχέση (Ρ>0,22) για τις υπόλοιπες παραμέτρους του καιρού.
Συζήτηση – Συμπεράσματα
Βρέθηκε ότι η μπεκάτσα καθυστερεί την άφιξη της στην περιοχή της Καστοριάς κατά τα θερμότερα έτη. Οι καθυστέρηση στη φθινοπωρινή μετανάστευση έχει τεκμηριωθεί για ορισμένα είδη πτηνών (Jenni και Kery 2003). Οι Adamik και Pietruszkova (2008) έδειξαν ότι το μπεκατσίνι (Gallinago gallinago) δείχνει τάσεις αναβολής της φθινοπωρινής αποδημίας του στην Κεντρική Ευρώπη κατά την περίοδο 1964-2005 και αποδίδεται στην αύξηση της θερμοκρασίας. Η ύπαρξη μπεκατσών εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα των γαιοσκωλήκων (Boggus και Whiting 1982), και ως εκ τούτου υψηλότερες θερμοκρασίες δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για τους γαιοσκώληκες στο βορρά, ενώ στο νότο ξηραίνουν το έδαφος γρηγορότερα, κάτι το οποίο μπορεί να εξηγήσει ίσως την καθυστερημένη άφιξη των μπεκατσών κατά τα θερμότερα έτη.
Για τη σιταρήθρα δεν παρατηρήθηκε κάποια σχέση της αναχώρησής της με τη θερμοκρασία αέρα και τα κατακρημνίσματα, πιθανόν κάποιοι άλλοι παράγοντες επέδρασαν στη φαινολογία του είδους. Στο Δέλτα του Έβρου το παρατεταμένο ψύχος των μηνών Δεκεμβρίου 2001 και Ιανουαρίου 2002 φαίνεται να αύξησε την αφθονία των υδροβίων αρχικά, πιθανόν επειδή έρχονταν πτηνά από βόρεια. Καθώς όμως το ψύχος συνεχίστηκε τα υδρόβια αναγκάστηκαν να μετακινηθούν νοτιότερα (Παλαιολόγου, προσωπική επικοινωνία) και έτσι η αφθονία τους στο ΔέλταΈβρου μειώθηκε.
Αν και τα δεδομένα ήταν περιορισμένα, έδειξαν ότι η θερμοκρασία αέρα αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους ή ίσως το σημαντικότερο παράγοντα που επιδρά στη φαινολογία της μετανάστευσης των πτηνών. Η επίδρασή της ωστόσο είναι διαφορετική μεταξύ των ειδών καθώς έχουν διαφορετικές οικολογικές απαιτήσεις. Στα δασικά και υγροτοπικά οικοσυστήματα όπου η ανεύρεση τροφής από τα είδη που εξετάστηκαν επηρεάζεται περισσότερο από τη θερμοκρασία η φαινολογία επηρεάζεται σοβαρά, σε αντίθεση με τη σιταρήθρα που τρέφεται με σπόρους στα γεωργικά οικοσυστήματα, όπου η διαθεσιμότητα τους δεν επηρεάζεται σοβαρά από τη θερμοκρασία.
Η αύξηση της θερμοκρασίας αναμένεται να μειώσει τον αριθμό ειδών που διαχειμάζουν σε περιοχές της Ελλάδας, όπως μπορεί να συμβεί με τις χήνες ή να μειώσει το χρονικό διάστημα της παραμονής τους, όπως μπορεί να συμβεί με τη μπεκάτσα. Ειδικά για την περιοχή της Μεσογείου και από τις έως τώρα ενδείξεις, αναμένεται να συνεχιστεί η αύξηση των μέσων και ακραίων τιμών θερμοκρασίας και η μείωση της ετήσιας βροχόπτωσης (Νοΐδου κ.α. 2009). Συνεπώς η μακροχρόνια παρακολούθηση των πτηνών με συγκεκριμένες μεθόδους σε διαφορετικά οικοσυστήματα θα είναι χρήσιμη στην εκτίμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην πτηνοπανίδα και στη λήψη των κατάλληλων διαχειριστικών μέτρων.
των Μπίρτσα Π., Σώκου X., Πλατη Π., Μαλλιαρού Κ., Παπασπυρόπουλου Κ., Γιαννακόπουλου Α.
από την έντυπη έκδοση της ΣΤ’ ΚΟΜΑΘ “ΠΑΝ-ΘΗΡΑΣ” – Τα πάντα περί θήρας
