Η κίνηση των πτηνών να μεταναστεύσουν είναι εν μέρει γενετική. Το πώς αναπτύχθηκαν αυτά τα γονίδια – και πώς λειτουργούν στα σύγχρονα πουλιά – δεν είναι πλήρως γνωστό.
Η μετανάστευση είναι μια διαδικασία που ακολουθούν πολλά είδη πτηνών ανά τον κόσμο και αν και το ερευνητικό ενδιαφέρον είναι τεράστιο ακόμα και σήμερα υπάρχουν ακόμη πολλά μυστικά που πρέπει να ανακαλύψουμε. Πως ορισμένα είδη πετούν χιλιάδες χιλιόμετρα για να φτάσουν στις περιοχές αναπαραγωγής τους στο ίδιο μέρος, την ίδια περίπου ώρα, όπως την προηγούμενη χρονιά και όλες τις υπόλοιπες;
Το γιατί τα πουλιά μπαίνουν στην διαδικασία να πραγματοποιήσουν αυτά τα εποχιακά ταξίδια φαίνεται στην αρχή διαισθητικό: Επιδιώκουν να βελτιώσουν τις πιθανότητές τους και τις πιθανότητες επιβίωσης των απογόνων τους. Αλλά το πώς εξελίχθηκε αρχικά η μετανάστευση των πτηνών είναι, στην πραγματικότητα, ένα θέμα που συζητούν έντονα οι επιστήμονες.
Οι ερευνητές δεν γνωρίζουν αρκετά για τα πουλιά σε πολύ μεγάλο βάθος χρόνου και τους στενότερους συγγενείς τους πριν από πολλά εκατομμύρια χρόνια για να προσδιορίσουν πότε άρχισαν να μεταναστεύουν οι πρώτοι πρόγονοι των πτηνών. Τα στοιχεία που έχουμε πηγαίνουν πίσω τουλάχιστον εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Αλλά στην πραγματικότητα, η μετανάστευση των πτηνών θα μπορούσε να είναι πολύ παλαιότερη.
Ο Robert Zink, εξελικτικός βιολόγος πτηνών στο Πανεπιστήμιο της Νεμπράσκα αναφέρει ότι όταν μιλάμε για την εξέλιξη της μετανάστευσης στη σύγχρονη εποχή, μιλάμε στην πραγματικότητα για την τροποποίηση αυτού του αρχαίου χαρακτηριστικού ή, πιθανώς, ενός συνόλου χαρακτηριστικών. Διάφορα είδη όπως τα καλαμάρια, οι πεταλούδες και οι τάρανδοι, έχουν εξελίξει μεταναστευτικές συμπεριφορές, και αυτό υποδηλώνει ότι η μετανάστευση είναι μια βασική απάντηση για την αξιοποίηση των εποχιακών πόρων. Με άλλα λόγια, μπορεί να ήταν πιο περίεργο εάν τα πουλιά, με τη δυνατότητα πτήσης τους, δεν μετανάστευαν.
Για δεκαετίες, η συζήτηση γύρω από το πώς άρχισαν να μεταναστεύουν τα πουλιά επικεντρωνόταν γύρω από τις υποθέσεις του «νότιου σπιτιού» έναντι των υποθέσεων του «βόρειου σπιτιού». Αυτές οι ιδέες υποδηλώνουν ουσιαστικά ότι τα σύγχρονα μεταναστευτικά είδη ζούσαν αρχικά είτε σε τροπικές (ένα νότιο σπίτι) είτε σε εύκρατες περιοχές (ένα βόρειο σπίτι) και σταδιακά εξελίχθηκαν για να ταξιδεύουν μεταξύ των δύο κλιμάτων για να επωφεληθούν από την τροφή, να ξεφύγουν από τον ανταγωνισμό ή να αναπαραχθούν σε μέρη με συγκριτικά λιγότερα αρπακτικά. Από όποια κατεύθυνση κι αν προέρχονταν, τα πουλιά με πρόσβαση σε καλύτερους πόρους επιβίωναν και αναπαράγονταν με μεγαλύτερη επιτυχία, μεταβιβάζοντας στους απογόνους τους την πληροφορία για τα ταξίδια.
Οι εποχές βασικός σύνδεσμος για τη διαδικασία της μετανάστευσης;
Πιο πρόσφατα, ορισμένοι ερευνητές εξέτασαν τη μετανάστευση ελαφρώς διαφορετικά. Ανιχνεύοντας τις εξελικτικές σχέσεις μεταξύ των ειδών και εξετάζοντας τη σύγχρονη βιολογία αναπαραγωγής, ο ορνιθολόγος Benjamin Winger θεωρεί ότι η μετανάστευση είναι στενά συνδεδεμένη με τις εποχές – ανεξάρτητα από τη γεωγραφία ή το γεωγραφικό πλάτος από το οποίο προέρχεται ένα είδος.
«Η πραγματικότητα είναι ότι τα πουλιά είναι παντού και προσαρμόζονται στις τρέχουσες συνθήκες στις οποίες διαβιούν», λέει ο Winger, ο οποίος μελετά τη μετανάστευση και τη διασπορά των πτηνών στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν. Σύμφωνα με αυτήν την άποψη, τα πουλιά μεταναστεύουν για να ξεφύγουν από επικίνδυνα περιβάλλοντα που θέτουν σε κίνδυνο την επιβίωση – το οποίο δεν είναι πολύ διαφορετικό από τη χειμερία νάρκη στις αρκούδες ή τη διάπαυση στα έντομα.
Έτσι, το να πετάς νότια για να ξεφύγεις από το χειμώνα -όταν υπάρχει στην περιοχή σου μείωση των τροφικών διαθέσιμων- είναι μόνο ένα παράδειγμα του γιατί τα πουλιά μεταναστεύουν. Η θεωρία επεκτείνεται επίσης σε πτηνά που μετακινούνται από μεγάλα υψόμετρα σε χαμηλότερα εποχιακά για την εξεύρεση τροφής, για να ακολουθήσουν τις εποχιακές βροχοπτώσεις, τη θερμοκρασία και άλλα περιβαλλοντικά πρότυπα.
Το εντυπωσιακό δεν είναι ότι φεύγουν αλλά ότι επιστρέφουν
Φυσικά, η φυγή από δύσκολες συνθήκες δεν μπορεί να είναι η πλήρης ιστορία της μετανάστευσης. Το δύσκολο μέρος αυτού είναι να εξηγηθεί γιατί επιστρέφουν τον επόμενο χρόνο. Για αυτό, τα πουλιά -όπως πολλοί οργανισμοί- προτιμούν να βρίσκονται στα μέρη που γεννήθηκαν. «Αυτό που τους οδηγεί πίσω είναι ουσιαστικά το πλεονέκτημα της επιστροφής σε μια οικεία τοποθεσία αναπαραγωγής.
Η μεταναστευτική συμπεριφορά ενός είδους μπορεί επίσης να σχετίζεται με την αναπαραγωγική στρατηγική που έχει εξελίξει. Ένα είδος που διανύει μεγάλες αποστάσεις παράγει λιγότερους νεοσσούς από είδη που δεν ταξιδεύουν τόσο μακριά. Παραδόξως, μπορεί να κάνουν λιγότερους νεοσσούς αλλά έχουν καλύτερα ποσοστά επιβίωσης, παρά τα επίπονα ταξίδια τους!!
Όσο κι αν εξελίχθηκε αρχικά η μετανάστευση, η κίνηση των σύγχρονων πτηνών να μεταναστεύσουν είναι τουλάχιστον εν μέρει γενετική, λέει η Kristen Ruegg, ερευνήτρια στο State University του Κολοράντο και επικεφαλής του Bird Genoscape Project. Σε πειράματα διασταύρωσης, για παράδειγμα, οι επιστήμονες αναπαρήγαγαν ένα πουλί που μεταναστεύει σε μεγάλη απόσταση προς μία κατεύθυνση με ένα άλλο πουλί που μεταναστεύει σε μικρή απόσταση προς διαφορετική κατεύθυνση. Το αποτέλεσμα ήταν, οι απόγονοι τους να προσπαθούν να μεταναστεύσουν σε μια ενδιάμεση απόσταση και σε μια ενδιάμεση κατεύθυνση.
Αυτά τα αποτελέσματα δείχνουν ότι τα μεταναστευτικά πρότυπα μπορούν να μεταβιβαστούν ή να τροποποιηθούν από γενιά σε γενιά. Αλλά η κατανόηση των συγκεκριμένων γονιδίων που ευθύνονται είναι πολύ πιο δύσκολη από ό,τι μπορούμε να φανταστούμε.
Πως συγχρονίζεται η μετανάστευση;
Οι ερευνητές στα πτηνά επιδιώκουν επίσης να κατανοήσουν καλύτερα πώς τα γονίδια κωδικοποιούν τον συγχρονισμό της μετανάστευσης. Όλα τα ζώα έχουν εσωτερικά ρολόγια που ανταποκρίνονται σε περιβαλλοντικά στοιχεία όπως το φως, η θερμοκρασία ή τα επίπεδα του στρες. Αυτά τα ρολόγια είναι υπεύθυνα για τους κιρκάδιους ρυθμούς που βιώνουν οι άνθρωποι σε έναν 24ωρο κύκλο, για παράδειγμα. Στα πουλιά, το ξεκλείδωμα του γενετικού υλικού που ελέγχει αυτά τα ρολόγια θα μπορούσε να ρίξει φως στο πώς και γιατί εξελίχθηκε η μετανάστευση.
Είναι ευέλικτη η μεταναστευτική συμπεριφορά;
Άλλα γενετικά ερωτήματα παραμένουν. Για παράδειγμα, δεν είναι όλα τα πουλιά αποδημητικά. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτά τα είδη εξακολουθούν να έχουν όλα τα γονίδια αλλά ότι απλώς έχουν απενεργοποιηθεί. Αλλά αυτό δεν είναι σίγουρο.
Το πόσο γρήγορα μπορούν να εξελιχθούν τα μεταναστευτικά χαρακτηριστικά με την πάροδο των γενεών είναι ένα άλλο σημαντικό ερώτημα σε αυτήν την εποχή ραγδαίων κλιματικών και περιβαλλοντικών αλλαγών. Το γεγονός ότι τα πουλιά που αναπαράγονται στη Βόρεια Αμερική έχουν προσαρμοστεί στην αλλαγή και την υποχώρηση των παγετώνων σε όλο το φάσμα του χρόνου αποτελεί ένδειξη ότι η μεταναστευτική συμπεριφορά είναι ευέλικτη. Οι ερευνητές έχουν ακόμη τεκμηριώσει ότι κάποια είδη μπορούν να αναπτύσσουν νέα μεταναστευτικά πρότυπα μέσα σε λίγες γενιές. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι όλα τα πουλιά μπορούν ή θα προσαρμοστούν τόσο γρήγορα.
Καθώς εκατομμύρια πουλιά μετακινούνται και μεταναστεύουν για μας που τα παρατηρούμε μπορεί να φαίνεται μυστήριο, θαύμα, δύσκολο ή τεράστιο κατόρθωμα αλλά είναι χρήσιμο να θυμόμαστε πως για τα πουλιά, δεν είναι τόσο αξιοσημείωτο – είναι απλώς πώς έχουν εξελιχθεί για να επιβιώσουν.
Πληροφορίες -Πηγές:
[23/09/2022] https://www.audubon.org/ , https://www.lemnosnature.gr/
Επιμέλεια κειμένου: Φώτω Κόνσολα, (M.Sc. Περιβάλλοντος, Δασοπόνος)
