Οι ερευνητές σήμερα μπορούν να ακολουθήσουν τα μονοπάτια των πουλιών καθώς πετούν χιλιάδες χιλιόμετρα. Αλλά δεν ήταν πάντα έτσι. Χρειάστηκε περισσότερους από δύο αιώνες προόδου στην κατανόηση αυτού του φυσικού θαύματος.
Η μετανάστευση των πουλιών είναι αναμφισβήτητα ένα από τα πιο συναρπαστικά φαινόμενα — αλλά πώς μπορούν οι επιστήμονες να καταλάβουν πού πάνε όλα αυτά τα πουλιά;
Από την πεποίθηση ότι τα πουλιά μεταναστεύουν στο φεγγάρι μέχρι ότι τα χελιδόνια θάβονται στον πυθμένα των ποταμών κατά την διάρκεια του χειμώνα πέρασαν πολλά στάδια για να μπορέσουμε να συλλέξουμε τις πληροφορίες που έχουμε σήμερα.. Κάνοντας μια «βουτιά» στην επιστήμη πίσω από αυτές τις τεχνικές και τις ιστορίες των ανθρώπων που τις ανέπτυξαν, ας δούμε τις στιγμές ορόσημο για την κατανόηση της μετανάστευσης.
Πρώιμη ιστορία
Οι αυτόχθονες πολιτισμοί αναπτύσσουν μια σειρά από θρύλους και ιστορίες για τα αποδημητικά πουλιά. Οι Αθαμπασκανοί στην Αλάσκα, για παράδειγμα, αφηγούνται την ιστορία του “Κορακιού και της Χήνας”, όπου το Κοράκι ερωτεύεται μια όμορφη Χήνα αλλά δεν μπορεί να μείνει μαζί της επειδή δεν μπορεί να την ακολουθήσει όταν αυτή ξεκινά την μετανάστευση με τα άλλα πουλιά του είδους νότια από τον ωκεανό.
Επίσης, ο Αριστοτέλης αναγνώρισε σωστά ορισμένες πτυχές της μετανάστευσης των πτηνών στο Historia Animalium τον 4ο αιώνα π.Χ., αν και υποθέτει ότι τα χελιδόνια πέφτουν σε χειμερία νάρκη σε σχισμές βράχων και ότι ορισμένα είδη που βλέπουμε το χειμώνα είναι ίδια με κάποια που βλέπουμε το καλοκαίρι αλλά με διαφορετικό φτέρωμα.
1555
Εμπνευσμένος από τον Αριστοτέλη, ο Σουηδός ιερέας, χαρτογράφος και συγγραφέας Olaus Magnus υποστήριξε τη θεωρία ότι τα χελιδόνια εξαφανίζονται το χειμώνα όχι επειδή ταξιδεύουν νότια, αλλά επειδή θάβονται (στο χώμα) στον πυθμένα των ποταμών. Μαζεύονται το φθινόπωρο σε τεράστια σμήνη, μετά βυθίζονται στη λάσπη μαζικά, για να ξαναβγούν την άνοιξη. Αυτή η λανθασμένη αντίληψη θα παραμείνει μέχρι το 1800!;!; Στον γνωστό του χάρτη, την Carta Marina, ο Magnus απεικονίζει επίσης και την ιστορία της χήνας με μια απεικόνιση τους που γεννιούνται από ένα δέντρο.
δεκαετία του 1680
Ο Άγγλος υπουργός και εκπαιδευτικός Charles Morton θεωρεί ότι τα πουλιά μεταναστεύουν στο φεγγάρι για το χειμώνα!!! Αν και αυτό ακούγεται γελοίο σήμερα, σωστά υπέθεσε ότι τα πουλιά μπορεί να μετακινηθούν σε νέες περιοχές λόγω της αλλαγής του καιρού και της έλλειψης τροφής και σημείωσε ακόμη ότι το σωματικό λίπος μπορεί να τα βοηθήσει να διατηρηθούν στο ταξίδι τους.
Πέρα από αυτή τη θεωρία το 1676, ένας άνδρας ονόματι Francis Willughby μας οδήγησε στο μονοπάτι προς την αλήθεια των πτηνών όταν δημοσίευσε την Ornithologia, ένα αριστούργημα της επιστήμης των πτηνών που μπορούμε να το κατατάξουμε στα κλασικά έργα όπως το Birds of America του John James Audubon. Ο Willughby, διέψευσε την ιδέα του Αριστοτέλη ότι τα χελιδόνια πέφτουν σε χειμερία νάρκη, και δεν πίστευε ότι πάνε στο φεγγάρι. Πιο μετριοπαθής, υποστήριξε ότι μάλλον κατευθύνονται στη ζεστασιά της βόρειας Αφρικής.
1804
Ο John James Audubon δένει ασημένια κλωστή στα πόδια του είδους Sayornis phoebe και τα αναγνωρίζει όταν αυτά επιστρέφουν στην ίδια περιοχή την επόμενη άνοιξη — ή, τουλάχιστον, αυτό θα ισχυριστεί αργότερα. Ο βιολόγος και ιστορικός Matthew Halley αμφισβήτησε αυτή την ιστορία το 2018 όταν σημείωσε ότι ο Audubon βρισκόταν στην πραγματικότητα στη Γαλλία την άνοιξη του 1805 τα πουλιά με την ασημένια κλωστή θα επέστρεφαν.
1822
Γερμανοί χωρικοί καταρρίπτουν έναν Λευκό Πελαργό που είχε στο πλάι του ένα δόρυ από αφρικανικό ξύλο. Με το όνομα «pfeilstorch» (ή «arrow stork»), αυτό το ατυχές πουλί παρέχει μερικές από τις πρώτες συγκεκριμένες ενδείξεις μετανάστευσης μεταξύ ηπείρων!!!
1880
Ο ορνιθολόγος William Earl Dodge Scott περιοδεύει στο τμήμα Αστρονομίας του Πανεπιστημίου Πρίνστον, όταν του προσφέρεται θέα της πανσέληνου μέσω ενός τηλεσκοπίου. Έκπληκτος παρατηρεί μεταναστευτικά πουλιά σχηματισμένα μπροστά από την εικόνα του φεγγαριού, αυτό του δίνει την δυνατότητα να χρησιμοποιήσει τις παρατηρήσεις του για να κάνει μια πρόχειρη εκτίμηση για το πόσο ψηλά μπορούν να πετούν.
1896
Σκαρφαλώνοντας έναν λόφο έξω από το Madison του Wisconsin, ο ιστορικός και ερασιτέχνης ορνιθολόγος Orin Libby μετρά 3.800 καλέσματα (φωνές) από μεταναστευτικά πουλιά σε διάστημα πέντε ωρών σε μια νύχτα του Σεπτεμβρίου. Πολλές από αυτές τις φωνές έμοιαζαν «σχεδόν ανθρώπινες», θα γράψει αργότερα, «και δεν ήταν δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι εξέφραζαν μια ολόκληρη σειρά συναισθημάτων από το άγχος και τον φόβο μέχρι την καλή συντροφιά και τη χαρά». Αυτές θα ονομαστούν αργότερα «νυχτερινές κλήσεις πτήσεων» και θα χρησιμοποιηθούν ως ένας τρόπος παρακολούθησης της μετανάστευσης των πτηνών.
1899
Ο Hans Christian Cornelius Mortensen τοποθετεί μεταλλικά δακτυλίδια γύρω από τα πόδια σε ψαρόνια στη Δανία για να μελετήσει τις κινήσεις τους και είναι η αρχή της επιστημονικής χρήσης των δακτυλιδιών ως σήμανση για τα μεταναστευτικά πουλιά.
1909
Σε μια συνάντηση στην πόλη της Νέας Υόρκης, τα μέλη της Ένωσης Αμερικανών Ορνιθολόγων ψηφίζουν για να σχηματίσουν την American Bird Banding Association, τον άμεσο πρόδρομο του σημερινού USGS Bird Banding Laboratory. Η αποστολή του είναι να επιβλέπει και να συντονίζει τις προσπάθειες σε εθνική κλίμακα.
1920
Το Γραφείο Βιολογικών Ερευνών των Η.Π.Α. αναλαμβάνει την εξουσία επί του προγράμματος της μετανάστευσης των πουλιών μετά την ψήφιση της Συνθήκης για τα μεταναστευτικά πτηνά το 1918. Ο Frederick Charles Lincoln της υπηρεσίας θα χρησιμοποιήσει αρχεία από υδρόβια πτηνά για να αναπτύξει την έννοια των «μεταναστευτικών διαδρομών πτήσης» – τέσσερις κύριες διαδρομές πτήσης στη Βόρεια Αμερική γύρω από τις οποίες οργανώνεται ακόμα και σήμερα η διατήρηση των πτηνών.
1941
Ο David Lack και ο George Varley, βιολόγοι που εργάζονται για τη βρετανική κυβέρνηση, χρησιμοποιούν ένα τηλεσκόπιο για να επιβεβαιώσουν οπτικά ότι ένα μυστηριώδες σήμα στρατιωτικού ραντάρ παράγεται από ένα κοπάδι θαλασσοπούλια του γένους Morus. Είναι η πρώτη συγκεκριμένη απόδειξη ότι το ραντάρ μπορεί να ανιχνεύσει ιπτάμενα πτηνά, αλλά η ιδέα δεν υιοθετείται αμέσως.
1945
Οι παρατηρήσεις του ορνιθολόγου George Lowery του Πανεπιστημίου της Λουιζιάνας στο Γιουκατάν, χρησιμοποιώντας τεχνικές εμπνευσμένες από τις αρχικές παρατηρήσεις πανσελήνου του Scott το 1880, παρέχουν στοιχεία ότι ορισμένα πουλιά μεταναστεύουν πράγματι στον Κόλπο του Μεξικού αντί να ακολουθήσουν μια χερσαία διαδρομή πάνω από το Μεξικό.
1947
O Oliver Austin, ορνιθολόγος που ηγείται της διαχείρισης της άγριας ζωής στην Ιαπωνία υπό την κατοχή των Συμμάχων που ακολούθησε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, περιγράφει την παραδοσιακή ιαπωνική μέθοδο σύλληψης πουλιών χρησιμοποιώντας μεταξωτά δίχτυα που απλώνονται ανάμεσα σε στύλους από μπαμπού. Τα Mist nets θα γίνουν σύντομα η κύρια μέθοδος σύλληψης ωδικών πτηνών για ορνιθολογική έρευνα.
1952
Ο George Lowery και ο συνεργάτης του Bob Newman επιβλέπουν μια τεράστια προσπάθεια στρατολόγησης εθελοντών σε όλη την ήπειρο για να καταγράψουν παρατηρήσεις κατά τη διάρκεια της φθινοπωρινής μετανάστευσης με τηλεσκόπια. Λειτούργησαν περισσότερες από 300 τοποθεσίες καθώς χιλιάδες άνθρωποι άρχισαν να χρησιμοποιούν τη νέα μορφή μελέτης πτηνών. Μέχρι το τέλος της σεζόν, είχαν ληφθεί αναφορές από κάθε πολιτεία στις Ηνωμένες Πολιτείες και όλες εκτός από μία από τις επαρχίες του Καναδά. Λόγω των δυσκολιών στην ανάλυση τέτοιων μεγάλων ποσοτήτων δεδομένων χωρίς υπολογιστές, οι Lowery και Newman δεν θα δημοσιεύσουν τα πλήρη αποτελέσματα μέχρι το 1966. Η εργασία τους παρέχει το πρώτο στιγμιότυπο μοτίβων μετανάστευσης σε ολόκληρη την ήπειρο.
1957
Ο ορνιθολόγος Richard Graber του Illinois Natural History Survey και ο μηχανικός Bill Cochran, καταγράφουν νυχτερινές κλήσεις πτήσεων για πρώτη φορά, φτιάχνοντας ένα μαγνητόφωνο με άξονες ποδηλάτου για να κάνουν εγγραφή μιας ολόκληρης νύχτας μετανάστευσης.
1965
Ο Richard Graber βάζει σε μια μεταναστευτική τσίχλα στο Ιλινόις έναν μικροσκοπικό ραδιοπομπό που αναπτύχθηκε από τον Bill Cochran. Εκείνο το βράδυ, το ακολουθεί για 400 μίλια με ένα αεροπλάνο καθώς συνεχίζει το μεταναστευτικό του ταξίδι.
1970
Ο ορνιθολόγος Sidney Gauthreaux, ο οποίος έκανε το διδακτορικό του υπό τον George Lowery, δημοσιεύει το “Weather radar quantification of bird migration”, την πρώτη συστηματική μελέτη των προτύπων μετανάστευσης πουλιών χρησιμοποιώντας τη σχετικά νέα τεχνολογία του ραντάρ καιρού.
1973
Ο Bill Cochran παρακολουθεί ένα είδος τσίχλας με ραδιοπομπό για 930 μίλια κατά τη μετακίνησή του, ακολουθώντας το από το Ιλινόις στη Μανιτόμπα κατά τη διάρκεια μιας εβδομάδας σε ένα τροποποιημένο όχημα με έναν ραδιοφωνικό δέκτη να προεξέχει από την κορυφή.
1984
Το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φυσικής του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς πραγματοποιεί τις πρώτες επιτόπιες δοκιμές δορυφορικών πομπών σε πτηνά χρησιμοποιώντας το δορυφορικό σύστημα Argos — που ξεκίνησε το 1978 με σκοπό την παρακολούθηση ωκεανικών και ατμοσφαιρικών δεδομένων. Οι κύκνοι και οι αετοί δοκιμάζονται πρώτα.
1994
Ο Βρετανός βιολόγος των θαλάσσιων πτηνών Rory Wilson παρακολουθεί τις κινήσεις των πιγκουίνων που αναζητούν τροφή χρησιμοποιώντας μια συσκευή δικής του εφεύρεσης που ο ίδιος αποκαλεί Global Location Sensor. Χρησιμοποιεί παλιούς τρόπους πλοήγησης για τον υπολογισμό και την καταγραφή της θέσης ενός πουλιού έχοντας μόνο έναν μικροσκοπικό αισθητήρα φωτός και ένα ρολόι. Αυτές οι συσκευές αργότερα θα γίνουν γνωστές ως light-level geolocators.
1996
Ο Καναδός επιστήμονας Keith Hobson και οι συνεργάτες του δημοσιεύουν μια εργασία που καταδεικνύει ότι είναι δυνατό να προσδιοριστεί από πού προέρχεται ένα μεταναστευτικό ωδικό πτηνό αναλύοντας την ποσότητα δευτερίου – ένα σπάνιο ισότοπο υδρογόνου που εμφανίζεται σε διάφορες ποσότητες σε όλο το εύρος – στα φτερά του.
2000
Η τεχνολογία των GPS αρχίζει στις ΗΠΑ να είναι προσβάσιμη και για μη στρατιωτική χρήση. Έτσι οι ορνιθολόγοι ξεκινούν γρήγορα τη δημιουργία συσκευών GPS για την παρακολούθηση των κινήσεων των πτηνών.
2002
Το Cornell Lab of Ornithology εγκαινιάζει το eBird, μια κοινοτική επιστημονική πλατφόρμα που επιτρέπει στους παρατηρητές πουλιών να ανεβάζουν αρχεία με αυτά που παρατηρούν σε μια βάση δεδομένων που είναι προσβάσιμη σε ορνιθολόγους, οικολόγους και άλλους ερευνητές. Σήμερα έχουν γίνει περισσότερες από ένα δισεκατομμύριο θεάσεις από όλο τον κόσμο.
2009
Οι ορνιθολόγοι Kristen Ruegg και Tom Smith εγκαινιάζουν το Bird Genoscape Project, μια προσπάθεια χαρτογράφησης της γενετικής ποικιλότητας σε 100 αποδημητικά είδη. Θα επιτρέψει στους ορνιθολόγους να προσδιορίσουν από πού προήλθε ένα αποδημητικό πουλί στη Βόρεια Αμερική, αναλύοντας το DNA του.
2010
Οι επιστήμονες του Cornell Lab of Ornithology ξεκινούν τη δεύτερη επανάληψη του BirdCast, ενός έργου που χρησιμοποιεί δεδομένα ραντάρ καιρού για να προβλέψει νύχτες ιδιαίτερα έντονης δραστηριότητας μετανάστευσης πουλιών. (Το αρχικό BirdCast, που ξεκίνησε το 2000 από τον Sidney Gauthreaux, διακόπηκε μετά από ένα χρόνο λόγω των ορίων της τεχνολογίας που ήταν διαθέσιμη εκείνη την εποχή.) Ένα σημαντικό αποτέλεσμα του έργου είναι πρωτοβουλίες που ενθαρρύνουν τις πόλεις να κλείνουν τον ενοχλητικό νυχτερινό φωτισμό όταν υπάρχουν μεγάλοι αριθμοί των αποδημητικών πτηνών καθ’ οδόν.
2014
Επιβεβαιώνονται μακροχρόνιες υποψίες ότι τα Blackpoll Warblers, ωδικά πτηνά που ζυγίζουν περίπου όσο ένα στυλό, πραγματοποιούν μια ασταμάτητη πτήση 1.400 μιλίων, σε διάστημα τριών ημερών πάνω από τον ανατολικό Ατλαντικό Ωκεανό κατά τη φθινοπωρινή τους μετανάστευση από τη Νέα Αγγλία προς την Νότια Αμερική.
2020
Το Icarus, είναι ένα νέο διαστημικό σύστημα παρακολούθησης άγριας ζωής με δέκτες στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Το πρόγραμμα στοχεύει να παρέχει πομπούς που είναι ελαφρύτεροι, χαμηλότερου κόστους και δίνουν δεδομένα καλύτερης ποιότητας από οποιαδήποτε συσκευή που χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν.
Πληροφορίες -Πηγές:
[17/05/2022] https://www.audubon.org/magazine/spring-2022/a-brief-history-how-scientists-have-learned-about
[17/05/2022] https://www.wired.com/2014/10/fantastically-wrong-scientist-thought-birds-migrate-moon/
Επιμέλεια κειμένου: Φώτω Κόνσολα, (M.Sc. Περιβάλλοντος, Δασοπόνος)
